Wat is BelgischNederlands (Zuid Nederlands, Vlaams-Nederlands) en waarom is het een met verdwijnen bedreigde taalvariant?

Deze blog dateert van het jaar 2010.  Alle teksten op deze blog zijn het copyright van de auteur, B. Hanssen. Dat geldt ook voor de tekst “Red het Zuid Nederlands,” die 2011 in Knack online verscheen.

Wat doet deze blog?

Deze blog is een lobby voor de erkenning van méér Zuid Nederlands (Belgisch-Nederlandse uitdrukkingen als “goesting”) en voor de opname van méér Belgisch Nederlands (in Nederland ook Vlaams-Nederlands genoemd) in de gemeenschappelijke Nederlandse standaardtaal, of AN.  Deze blog neemt enkel taalkundige standpunten in en ijvert voor het Zuid Nederlands uit (taalkundige) liefde voor deze taalvariant. U vindt op deze blog ook tal van voorbeelden van Belgisch-Nederlandse uitdrukkingen, m.n. op deze link: https://belned.wordpress.com/belgisch-nederlands-voorbeelden/

Deze blog is niet gekant tegen het Noord Nederlands (het Nederlands gebruikt in Nederland) en wil ook niemand opleggen welke woorden hij/zij dient te gebruiken. In tegendeel, deze blog ijvert voor de gelijkwaardige behandeling en erkenning van het Noord en Zuid Nederlands. Model daarvoor zijn het Brits en het Amerikaans Engels, twee taalvarianten van het Engels die zeer grondig van mekaar verschillen, maar toch als evenwaardig worden beschouwd.

Deze blog plaatst ook kritische vraagtekens bij de negatieve beeldvorming rond de Zuid-Nederlandse spreektaal, die in de media en in taalkundige kringen niet zelden uiterst negatief als “Verkavelingsvlaams” en “tussentaal” wordt voorgesteld.

Tot slot: de teksten op deze blog zijn het copyright, © , van de auteur. Zie hierover: https://belned.wordpress.com/gebruik/

UPDATE:

In maart 2011 verscheen het Knack Vrije Tribune mijn opiniestuk “Red het Zuid Nederlands.” Dit stuk vertolkt het best de doelstellingen van deze blog en is het meest recent. De Nederlandse Algemeen Secretaris van de Nederlandse Taalunie (gevestigd in den Haag), mevrouw Linde van den Bosch, schreef  een reactie in de Knack Vrije Tribune, getiteld “Taalunie discrimineert geen Belgische woorden.” In het opiniestuk “Red het Zuid Nederlands”  staat echter niet dat de Taalunie Belgische woorden discrimineert.  Mijn opiniestuk “Red het Zuid Nederlands” onderzoekt daarentegen  de oorsprongsidee van de Nederlandse Taalunie (1980) – één gemeenschappelijke Nederlandse standaardtaal voor twee verschillende landen – en het specifieke taalbeleid in Vlaanderen, dat heel anders is dan en niet te vergelijken met het taalbeleid in Nederland.   In Vlaanderen wordt namelijk al decennia lang aan taalzuivering gedaan: het wegzuiveren van Zuid-Nederlandse of Belgisch-Nederlandse woorden.  Die taalzuivering bestond voor de Taalunie van 1980, maar gaat door in het Taalunie tijdperk, tot op de dag van vandaag, ondanks de verwijzingen naar taalvariatie.

______________________________________________________________________________________________________

 Wat is Belgisch Nederlands (Zuid Nederlands, Vlaams-Nederlands) en waarom is het bedreigd?

Belgisch Nederlands is de taalkundige term die vandaag de dag gehanteerd wordt voor Zuid Nederlands, gebruikt in Vlaanderen en België (vroeger sprak men ook van Schoon Vlaams, het Vlaams, de Vlaamse taal). Dit  in onderscheid van het Noord Nederlands, dat  gebruikt wordt in Nederland. Daarnaast spreekt men van het AN of Standaardnederlands.  De Taalunie en taalkundigen erkennen dat het Nederlands pluricentrisch is, meerdere polen heeft. Helaas blijkt in de praktijk dat het AN, de Nederlandse standaardtaal, niet enkel historisch gezien maar ook nog vandaag bij voorkeur gekleurd wordt door heel wat Noord-Nederlandse woorden en uitdrukkingen, en dat het Zuid Nederlands niet echt als evenwaardig  aan het Noord Nederlands wordt beschouwd. Met deze website, “Red het Belgisch Nederlands,” willen we ijveren voor de erkenning van meer Belgisch Nederlands (Zuid Nederlands) als Standaardnederlands of AN (Algemeen Nederlands). Belgisch Nederlands zou begrepen moeten worden als het Standaardnederlands zoals dat gebruikt wordt in België (Vlaanderen), in onderscheid van het Standaardnederlands gebruikt in Nederland.  Er is dus o.i. niet één algemene Nederlandse standaardtaal, maar er bestaan ten minste twee varianten van het AN: de ene gesproken en geschreven in België (Belgisch Nederlands), de andere in Nederland (Nederlands-Nederlands of, beter, Noord Nederlands). Net zoals er twee belangrijkevarianten van het Engels bestaan: het Amerikaans Engels en het Brits Engels. Voor u verder leest: deze blog is geenszins tegen het Noord Nederlands. In tegendeel. Deze blog ijvert voor het naast elkaar bestaan van het Zuid en het Noord Nederlands, als twee gelijkwaardige taalvarianten (precies zoals het Brits en Amerikaans Engels), maar uit kritiek op de taalzuiverende praktijken (taaladviezen) tegen veel acceptabel Zuid Nederlands (denk bv. aan goesting, kleed, appelsien, en andere Zuid-Nederlandse woorden die niet als standaardtaal erkend worden).

_______________________________________________________________

Red het Zuid Nederlands

In Vlaanderen woedt er al enige tijd een verhit publiek debat over de Nederlandse standaardtaal. Zo is er is een beduidende groep van mensen die vindt dat het Standaardnederlands bedreigd wordt door de tussentaal of het Verkavelingsvlaams. Deze pool van het debat beheerst de opiniepagina’s van kwaliteitskranten en -bladen. Dat is logisch, want in deze groep zitten heel wat cultuurdragers van de standaardtaal, belangrijke opiniemakers die voor kwaliteitskranten schrijven. Tot deze groep hoort ook een enkele Nederbelg, die in zijn column graag sakkert over wat hij het “koetervlaams” noemt. Weer anderen vinden dat het goed gaat met onze Nederlandse standaardtaal en dat er geen reden tot “kankeren” is. Taal verandert, taal evolueert nu eenmaal, zoals natuurfenomenen die over ons heen trekken.

In geen van beide groepen die dit taaldebat bepalen, kan ik mij vinden. Ja, ik vind verzorgde standaardtalen uitermate belangrijk, maar, nee, ik ben niet van mening dat het goed gaat met de Nederlandse taal, als u de Zuid-Nederlandse bedoelt. Misschien is het omdat ik creatief met taal bezig ben, maar ik behoor tot de groep van ontstemden die in het taaldebat nauwelijks te horen is en zo goed als niet aan het woord komt in de media: de vrij kleine groep van klagers die treuren over de verdwijnende Zuid-Nederlandse taal. Je vindt ze bijna niet meer, die klagers. Eind jaren 60-begin jaren ’70 lieten ze wel en dikwijls van zich horen: van Gerard Walschap tot Hugo Claus en Louis Paul Boon. Na twee decennia strenge taalzuivering in Vlaanderen, betreurden deze drie zo verschillende schrijvers de uniformiteit van de Nederlandse taal en de daarmee gepaard gaande taalverarming. Vandaag hoor je soms wel eens een Vlaamse schrijver klagen, zoals recent Dimitri Verhulst, maar dan gaat het meestal om de editoriale praktijken van Nederlandse uitgeverijen, die Zuid-Nederlandse woorden schrappen, niet zozeer over de aard van het AN an sich. Verder hoor je vandaag weinig “dissenting voices,” afwijkende meningen, in de officiële pers. En de modale gebruiker van het Nederlands, die komt in de officiële media zo goed als helemaal niet aan het woord. In de plaats is er het oorverdovende lawaai van de uniformiteit: zowat alle opiniemakers zijn ervan overtuigd dat er maar één gemeenschappelijke standaard- of cultuurtaal is in Vlaanderen en Nederland en dat die nu eenmaal overwegend Noord Nederlands is, met wat ruimte voor een beetje couleur locale. Het alles overheersende taalklimaat laat het dan ook niet toe het over het verdwijnen van het Zuid Nederlands of Belgisch Nederlands te hebben. Wie dat toch wil doen, riskeert het verwijt te horen zich aan “taalprovincialisme” schuldig te maken en zich te verwijderen van het taalcosmopolitisme dat historisch gezien in het Noord Nederlands schijnt verankerd te zijn. Wie om het snel verdwijnende Zuid Nederlands treurt, is een irrationele, essentialistische, nationalistische romanticus; wie de uniformisering van het Nederlands in Vlaanderen naar Noord-Nederlands model en ten koste van het Zuid Nederlands nastreeft, is daarentegen een verlichte democraat.

Bedoeling van dit opiniestuk is de discussie over het Zuid Nederlands vanuit cultuurfilosofisch perspectief te bekijken en los te maken van die al te gemakkelijke provincialisme-cosmopolitisme tegenstelling. Door te focussen op taalkundige praktijken die nog steeds grote getalen van m.i. acceptabele Zuid-Nederlandse woorden uit onze standaardtaal houden, wordt duidelijk dat men in taalkundige kringen vasthoudt aan een concept van “algemeen Nederlands” dat juist zelf in hoge mate essentialistisch is, want vooral bepaald door het Nederlands uit Nederland. Ook al spreekt de Taalunie, het instituut ontstaan uit het culturele en talige verdrag tussen Nederland en België (1980), vandaag de dag over taalvariatie, toch hangt ze impliciet nog te dikwijls de idee van één enkele standaardtaal aan. Die standaardtaal wordt, zoals in de 19de eeuw, vooral door het Noord Nederlands gekleurd, wat anno 2011 anachronistisch en dus niet meer van deze tijd is. En ook al stellen taalkundigen dat ze zich meer inzetten voor de Belgisch-Nederlandse pool van het AN, ik wil hier argumenteren dat er aan dit essentialisme van een Noord-Nederlands gekleurde standaardtaal pas een einde kan komen, als het taboe rond de verdringing van het Zuid Nederlands uit die standaardtaal eindelijk doorbroken wordt. Dat taboe domineert niet enkel de Taalunie en taalkundige kringen, maar ook de meningen van invloedrijke Vlaamse opiniemakers.

Taalzuivering en de Taalunie

De situatie dat het Noord Nederlands de norm is voor AN is historisch gegroeid: in het België van na 1830 bestond er nu eenmaal een door het Frans verbasterd onzuiver Nederlands, zo lezen we in geschiedenissen van het Nederlands. Zelfs Conscience schreef geen fatsoenlijk en geen zuiver Nederlands, luidt het. Het Zuid Nederlands werd gezien als een opeenstapeling van dialecten, afwijkingen, bastaardwoorden en taalfouten en het was dan ook niet meer dan juist dat het Noord Nederlands ons zou redden uit die historisch gegroeide taalverloedering en dat Franse juk. Deze historisch gegroeide mythe over het onzuivere Zuid Nederlands stuurde het taalzuiverende beleid in het naoorlogse Vlaanderen: de taalnorm voor wat juist was, lag ontegensprekelijk boven de Moerdijk. “Zeg niet (Zuid Nederlands), maar wel (Noord Nederlands).” Wij hadden historisch gezien geen standaardisering meegemaakt, dus moesten we wel de Nederlandse taal uit het noorden gaan halen, klonk het. De bekendste taaltuinier, Joos Florquin, gebruikte de term Zuid Nederlands ontegenzeggelijk negatief. Niet enkel dialectwoorden, verbonden aan dorpen of beperkte regio’s werden weggezuiverd, maar ook algemene, bovengewestelijke Zuid-Nederlandse woordenschat moest eraan geloven, enkel en alleen omdat die niet in Noord Nederland gangbaar was (zo bv. het aloude Zuid-Nederlandse schoon, dat we delen met de Duitse cultuurtaal). Taalpurisme en een anti-Franse reflex speelden een belangrijke rol: terwijl het Engels voor een groot deel uit Franse leenwoorden bestaat (pleasant, pleasing van plaisant), werd het Zuid-Nederlandse plezant afgeleerd. Terwijl het in de Duitse standaardtaal “eine Tasse Kaffee” is, mocht het Zuid-Nederlandse tas niet meer. Franse leenwoorden in het Zuid Nederlands waren (en zijn) meestal fout, Noord-Nederlandse gallicismen golden (en gelden) als correct algemeen Nederlands (journaal, blessure). De Zuid-Nederlandse taalvariatie werd niet als verrijking of evenwaardige pool van het Noord Nederlands gezien, zoals het Oostenrijks Duits en het Amerikaans Engels zich als gelijken tegenover het Noord Duits of Brits Engels verhouden. Er onstond een asymmetrische verhouding, waarbij het Zuid Nederlands als afwijking van de Noord-Nederlandse norm gold. Het was een verzameling van tienduizenden te corrigeren taalfouten, “belgicismen,” die niet in de beschaafde ene cultuurtaal, het ABN, thuishoorden. Taalzuivering was het middel om het doel, de standaardisering, te bereiken: hardnekkig taalonkruid werd weggewied, via scholen, de staatsomroep, en andere media.
In 1972 stopte het taalzuiverende TV programma “Hier spreekt men Nederlands.” Maar het zou voorbarig zijn te stellen dat daarmee het tijdperk van de taalzuivering ten einde was. Het in 1980 beklonken culturele samenwerkingsverdrag tussen Nederland en Vlaanderen, de Taalunie, brak niet met deze taalzuiverende traditie maar gaf ze een ander gezicht. Het verdrag had officieel tot doel “de integratie van Nederland en de Nederlandse gemeenschap in België op het gebied van de Nederlandse taal en letteren in de ruimste zin.” Maar concreet zou dit integrisme neerkomen op de inburgering van Vlamingen in de Noord-Nederlandse cultuur via de taal, die zo een gemeenschappelijke taal zou zijn. Nu spreken ook Engelsen en Amerikanen van een gemeenschappelijk Engels, Duitsers en Oostenrijkers van een gemeenschappelijke Duitse taal, maar het woord “gemeenschappelijk” in het Taalunie verdrag betekende in theorie en praktijk een Nederlands overwegend genormeerd door Noord Nederland. Die mentaliteit was ook te vinden bij prominente Vlaamse vertegenwoordigers van de Taalunie die het taalbeleid in Vlaanderen stuurden: de norm lag in Nederland en de gemeenschappelijke taal kon enkel bewaakt worden door een verdoorgedreven uniformisering (officiële naam: standaardisering) van het Nederlands via onderwijs, woordenboeken, stijlhandboeken en de media. Dit betekende niet enkel dat het Standaardnederlands in België gelijker zou worden aan dat van Nederland maar ook dat de gigantische kloof tussen standaardtaal en spreektaal (het negatieve “Schoon Vlaams”) in België zou moeten verkleind worden, naar Nederlands model. Terwijl de spreektaal van Nederlanders min of meer een informele variant van het Standaardnederlands is, bewegen de meeste Vlamingen zich tussen twee (soms drie) registers: de door de school opgelegde vooral Noord-Nederlands gekleurde standaardtaal (het jij-systeem) en de “onzuivere” spreektaal (het gij-systeem). Maar Nederlandstalige Belgen bleven hardnekkig vasthouden aan het gij-systeem, zeer tot ongenoegen van taalkundigen en opiniemakers. Dat resulteerde in het ideologisch gekleurde debat rond “Verkavelingsvlaams,” waarop ik op deze plek niet verder kan ingaan.

Pas eind jaren ’80, begin jaren ’90 ontstond er bij de Taalunie ruimte voor discussie over taalvariatie. De Taalunie en de ermee verbonden taalkundigen evolueerden zo mee met de economische en staatkundige veranderingen in België, stellen ze, en de groei van wat zij een nieuw taalbewustzijn bij Vlamingen noemen. Woordenboekmakers vervingen het vroeger negatief bedoelde “belgicisme” door het regiolabel “Belgisch Nederlands” en er kwam een regiolabel voor woorden uit Nederland: het pleonastische “Nederlands Nederlands.” Taalkundigen hadden het nu over een beperkte “standaardtaal in België,” naast de algemene standaardtaal en specifiek Nederlandse standaardwoorden (doei). Prisma woordenboek publiceerde in 2009 een pocketwoordenboek Nederlands speciaal voor België. Van Dale kondigde aan dat het de Dikke Van Dale zou “vervlaamsen,” om van het imago van “Hollands” woordenboek af te geraken. Momenteel wordt er aan die volgende editie, waarin meer Belgisch-Nederlandse woorden zullen voorkomen, gewerkt. In 2008 nam de Taalunie afstand van het vroegere “integristische” model uit het verdag van 1980, omdat dit ten onrechte zou suggereren dat het doel “taalenheid” was, terwijl men nu wilde focussen op de taalgebruiker en taalvariatie. Zo wordt dan ook in taalkundige middens in Vlaanderen en Nederland met grote trom het einde van het vroegere “hollandocentrisme” aangekondigd.

Maar het is juist deze these die ik wil tegenspreken. Mijn eigen engagement voor dat Zuid Nederlands is gedreven, niet door nationalistische laat staan “anti-Hollandse” sentimenten. Wel door liefde voor de taal en een internationaal georiënteerde blik. Die toont dat we nog steeds met een historisch achterhaald taalapparaat en taalbeleid te maken hebben, in zoverre het verankerd blijft in het oude taalimperialisme. Nog steeds is het Zuid Nederlands niet evenwaardig aan het Noord Nederlands en blijft het asymmetrische model verderwerken in een multiculturele, postmoderne samenleving. Zij die de pure norm nog nastreven, spreken van een gevaarlijk sociolinguïstisch model, waarbij te veel taalvariatie normering bedreigt. Daarbij is het juister te spreken van een cultuurfilosofisch model: vanuit cultuurfilosofisch zichtpunt zijn talen evenwaardig en asymmetrische modellen, zoals dat tussen het Noord- en Zuid Nederlands, zijn de legaten van een taalimperialistische traditie, of die nu naar het 18de-eeuwse Frans cultuurimperialisme of de Britse koloniale taalplanning van de 19de eeuw gemodelleerd is. De oude taalpuristische, anti-Franse en anti-Zuid-Nederlandse reflex, gegroeid uit de hang naar een puur, zuiver Nederlands, is dan ook volledig achterhaald in een geglobaliseerde wereld waarin het Nederlands verengelst is en waarin Arabische woorden de jongerentaal doorspekken. De BBC heeft al jaren geleden het door regionale en klassensystemen bepaald RP Engels en Queen’s English opgegeven: Schotse, Ierse, Zuid-Aziatische tongvallen en andere regionale accenten worden als gelijkwaardig behandeld. The British Library organiseerde pas een tentoonstelling waarin de vele “Engelsen” democratisch naast elkaar bestaan. Ook de Nederlandse Taalunie promoot een taalvariatie beleid. Zeggen is één ding, doen een ander, want de Taalunie is namelijk de instantie die de EU erkenning van het Limburgs als streektaal uitdrukkelijk betreurt en deze stelling niet gereviseerd heeft. Meer nog, de Taalunie stak een stokje voor de erkenning van het Limburgs als streektaal in België, en blokkeerde ook de EU erkenning van het Zeeuws als streektaal. In beide gevallen beriep de Taalunie zich daarbij op zogenaamd rationele taalkundige argumentatie die eigenlijk interpretatieve gronden had: door het linguistische begrip “dialect” zo eng mogelijk te interpreteren, argumenteerde de Taalunie dat Limburgs en Zeeuws eigenlijk dialecten en geen echte streektalen zijn, ergo dat de erkenning ervan zelfs in strijd zou zijn met het handvest van de EU voor te beschermen streektalen. Deze argumentatie van de Taalunie wordt terecht betwist door de commissies die het Limburgs en het Zeeuws aan de EU voordroegen. Ook het taalbeleid in Vlaanderen, bepaald door Vlaamse vertegenwoordigers van de Taalunie, blijft zitten met relicten van het oude taalzuiveringsmodel. De negatieve beeldvorming rond Zuid Nederlands is niet verdwenen, maar heeft andere vormen aangenomen, is in een nieuw kleedje gestoken. De mentaliteit van het “manke” Zuid Nederlands blijft verderleven in de hoofden van opiniemakers die aan die beeldvorming doen en die de “spraakmakende gemeente” vormen. De geinternalizeerde zelf-censuur, waardoor nederlandstalige Belgen hun Zuid Nederlands wegzuiveren, is niet verdwenen. Ondanks verwijzingen naar taalvariatie, schrijdt de uniformisering naar Noord-Nederlands model gestaag verder, via schoolboeken, taaladviesen, stijlhandboeken, dagbladen, de media.

Kleed, of Taalzuivering in een nieuw kleedje

Dat de “boven-de-Moerdijk-is-het-beter”- regel een taai leven verderleidt, blijkt zowel uit het Vlaamse taalbeleid als uit empirische gegevens, zo kon ik in mijn onderzoek vaststellen. Wegens plaatsgebrek, kan ik dat hier enkel aan de hand van een beperkt aantal voorbeelden aantonen. Uit mijn onderzoek blijkt dat het wegzuiveren van het Zuid Nederlands niet afneemt, maar een ander gezicht heeft gekregen. De nieuwe generatie van taaladviseurs wil niet langer taalpolitie spelen maar spreekt sussende woorden, wenst niet “normatief” te zijn maar geeft slechts “advies: “Wie ben ik om u iets te verbieden,” “Zegt u maar gerust wat u wil.”

Mijn voorlopige onderzoek toont aan dat taalkundigen en woordenboekmakers slechts een vrij klein aantal trefwoorden aanvaarden als algemene standaardtaal in België. Hoe lovenswaardig Prisma’s nieuwe handwoordenboek ook is, van de 70 000 trefwoorden in Prisma 2010, zijn maar een kleine 3500 Belgisch Nederlands. Maar van die 3500 Belgisch-Nederlandse woorden zijn er een deel “slechts spreektaal,” zodat het aantal trefwoorden dat echt “standaardtaal in België” is, nog kleiner is. In de 2005 Dikke van Dale krioelt het van de Zuid-Nederlandse woorden die noch algemene standaardtaal noch standaardtaal in België zijn. We hebben voorlopig nog geen juiste cijfers over hoeveel (hoe weinig?) echte Belgisch-Nederlandse standaardwoorden in de nieuwe editie zullen staan. Toch kunnen we op basis van uitspraken en andere indicaties afleiden dat ook van Dale’s lijst van Belgische standaardwoorden relatief klein zal zijn en zeker niet recht evenredig aan de rijkdom van het Zuid Nederlands. Ambtenarentaal, namen van wetten, culinaire termen (waterzooi), technische taal gerelateerd aan beroepen (wachtdienst, rijkswacht), wat geijkte uitdrukkingen en spreekwoorden, vinden gemakkelijk hun weg naar de korte lijst van Belgische standaardwoorden. Maar grote getalen Zuid-Nederlandse woorden worden uit de standaardtaal gehouden door register- en statusbepalingen, op een wijze die uniek is voor Vlaanderen en zo niet te vinden in Nederland.

Hoe dit merkwaardige taalkundige mechanisme van uitsluiting in Vlaanderen werkt, wil ik aantonen aan de hand van twee informele woorden uit de omgangstaal, het Noord-Nederlandse “doei” en het “Zuid-Nederlandse “plezant.” “Doei” is in de 2005 Van Dale gewoon gemarkeerd als “informeel” en wordt verder door de Taaltelefoon van de Vlaamse overheid en door Nederlandse taalkundigen expliciet als standaardwoord bestempeld. Heel anders is het gesteld met het Zuid-Nederlandse “plezant,” ondanks het feit dat het in heel Vlaanderen ingeburgerd is. Plezant krijgt het label “spreektaal,” waarbij spreektaal niet (zoals bij “doei”) informele standaardtaal betekent, maar géén standaardtaal. Dat geldt voor alle Zuid-Nederlandse woorden in de 2005 Van Dale die als “slechts spreektaal” gemarkeerd zijn. Zij zijn automatisch géén standaardtaal. In de prille fases van taalzuivering noemde men niet zelden Zuid-Nederlandse woorden die weggewied moesten worden ideologisch en oneigenlijk “dialect,” ook al ging het om algemeen Zuid Nederlands (bv. het bovengewestelijke “schoon”). Vandaag functioneert het label “slechts spreektaal” in woordenboeken als Van Dale als een gelijkaardige negatieve markeerder waardoor grote getalen Zuid-Nederlandse woorden uit de standaardtaal gehouden worden, ook al gebruiken miljoenen Vlamingen ze: goesting, plezant, kleed. Erger: die statusbepaling “slechts spreektaal” is onderdeel van een verdere cirkelredenering: zijn woorden als goesting, plezant en kleed “slechts spreektaal,” dan verschijnen ze zelden of niet in zakelijk geschreven dagbladen of schoolboeken (tenzij als citaat of cursief, voor de couleur locale). Ergo maken die zogenaamde spreektaalwoorden ook geen kans om het in Van Dale tot standaardtaal te brengen, want als beschrijvend woordenboek bepaalt Van Dale wat standaardtaal is in Vlaanderen op basis van geschreven bronnen. Woorden die door het label “slechts spreektaal” uit de zakelijke of “netjes verzorgde” taal gehouden worden, komen dan ook zo goed als niet voor in het geschreven corpus dat Van Dale onderzoekt. De cirkel is zo rond. Heel anders gaat het eraan toe in Nederland waar informele taal niet automatisch gelijk is aan “geen standaardtaal.”

Dat de overgrote meerderheid van Vlamingen het Zuid-Nederlandse “kleed” gebruikt, leidt niet tot democratisering, nu het tijdperk van taalzuivering zogezegd officieel is afgelopen. Integendeel, ook al geraakt het Noord-Nederlandse jurk maar niet ingeburgerd, omdat de meeste Vlaamse vrouwen geen jurk aan hun lijf willen, toch wordt het verder van bovenaf als enige juiste standaardwoord opgelegd. Van Dale keurt het af als “geen standaardtaal,” Prisma daarentegen beschouwt kleed als een evenwaardig synoniem van jurk, zoals het inderdaad zou moeten zijn. Helaas is Van Dale gezaghebbend. Resultaat: kleed is zo goed als niet te vinden in kwaliteitskranten, laat staan schoolboeken. Democratische meerderheden werken dan ook niet in het Vlaamse taalbeleid, zoals in Nederland (“doei”), omdat men historisch gezien ervan uit gaat dat het taalgebruik van nederlandstalige Belgen gebrekkig is en omdat men met het begrip “consensus” werkt. Die consensus is niet die van het gemene, gebrekkig sprekende volk, maar de consensus van de “spraakmakende gemeente,” de cultuurdragers (taalkundigen, leraars, hoogleraren, journalisten e.a.), die hun taal verzorgen. De oude hierarchie van deskundigen die de taal beheersen en het onbeschaafde dialectsprekende volk blijft zo doorwerken, een anachronistische denkwijze in een hoog opgeleid land als België. Maar meer nog: zoals de lotgevallen van het ingeburgerde “kleed” aantonen, de beslissingen over een woord lijken soms beinvloed door willekeur, tegenstrijdigheden, zelfs ideologie. Hoe komt het namelijk dat Prisma een andere statusbepaling geeft aan kleed en het wél als synoniem van jurk aanvaardt? Belangrijker nog: waarom beschouwt Van Dale Prisma niet als onderdeel van de spraakmakende gemeente en verkiest Van Dale jurk als enige standaardwoord, door het oordeel van Prisma te negeren? Waarom keert de ideologische “boven-de-Moerdijk-is-het-beter”- regel terug in het oordeel van Van Dale? Ook het label “verouderd” wordt oneigenlijk gebruikt: betekent “archaic” in een Amerikaans woordenboek als Webster’s dat het woord zo goed als uitgestorven is (zie thou), dan wordt “verouderd” in Vlaanderen normatief gebruikt, om woorden uit te sluiten: zo labelt het VRT stijlboek, het toonaangevende referentieboek voor zowat alle redacties van Vlaamse kwaliteitskranten, het zeer courante “gans” (“heel”) als verouderd ook al is het springlevend en gebruiken massa’s nederlandstalige Belgen het, van hoogleraren tot jan en mie met de pet. Zuid Nederlands is zogezegd “ouderwets,” Noord Nederlands “modern,” zo wordt er nog te dikwijls gesuggereerd.

Hoe kunnen wij, modale woordgebruikers, ervan verzekerd zijn dat dezelfde gekleurde beslissingen geen rol spelen in andere (toekomstige) lexicale beoordelingen? Hoe onbevangen is een “spraakmakende gemeente” van leraars en taalkundigen die al decennia lang aan universiteiten en hogescholen worden opgeleid vanuit een mentaliteit dat het Zuid Nederlands hoofdzakelijk een vergaarbak van taalfouten is en dat de éne standaardtaal niet te veel belast mag worden door afwijkingen, omdat dan de goede verstaanbaarheid in het gedrang zou komen? De taaladviesdienst van de Vlaamse overheid raadt anno 2011 het gebruik van de “voorzichtigheidsregel” aan, een waarschuwing die je ook vindt op het VRT taalnet van de VRT taaladviseur: wees voorzichtig, gebruik waar mogelijk het algemeen Nederlands, en niet een gemarkeerd Nederlands, als het risico bestaat dat Nederlanders je niet kunnen begrijpen. Ook het artikel voor Belgisch Nederlands op Wikipedia zegt hetzelfde, en geeft een lange lijst van Belgisch-Nederlandse trefwoorden die allemaal fout blijken te zijn. Weliswaar staat deze algemene voorzichtigheidsregel ook vooraan in de 2005 editie van Van Dale en is hij wellicht ook voor Nederlanders bedoeld. Maar in de praktijk blijkt dat deze regel vooral in Vlaanderen een beduidende rol speelt. Alsof Nederlanders op de noordpool leven en niet zouden weten wat het Zuid-Nederlandse “kleed” betekent. En alsof Nederlanders ertegen gekant zouden zijn dat de lijst van Zuid-Nederlandse standaardwoorden wordt uitgebreid. Conversaties met gewone Nederlanders tonen in tegendeel aan dat ze helemaal niets tegen de opname van plezant, kleed, of andere typische woorden in de standaardtaal hebben.

Redactionele beslissingen van Nederlandse uitgeverijen tegen het Zuid Nederlands, zo dient gezegd te worden, zijn slechts het legaat van het hoger beschreven cultuurimperialisme. Maar ze vinden ondersteuning in een Vlaams taalbeleid dat impliciet nog de oude taaleenwording (met een klein beetje variatie) nastreeft. Als Engelsen en Amerikanen, Duitsers en Oostenrijkers elkaar verder blijven verstaan, ondanks de sterk gekleurde verschillen in hun standaardtaal varianten en in hun literatuur, zal het bij ons echt niet zo’n vaart lopen.

Plezant

Taalkundigen zeggen vandaag graag dat ze niet echt normatief optreden, maar dat wordt gelogenstraft door de weerslag die hun beleidsbeslissingen vinden in het Nederlandse onderwijs in Vlaanderen. De eindtermen voor het vak Nederlands zeggen wel dat kinderen gewezen moeten worden op taalvariatie en taalregisters, maar de idee van de betere Noord-Nederlandse norm blijft verderwerken. Leerboeken Nederlands in de lagere school bevatten heel wat Noord-Nederlands tekstmateriaal, wat zou toe te juichen zijn als het bedoeld was als verrijkend cultureel materiaal. Maar spijtig genoeg gaat het om normerend taalgebruik, “zij zeggen het beter.” Omgekeerd vind je geen aan te leren Zuid-Nederlandse woordenschat in Nederlandse schoolboeken. “Leuk” is één van de eerste woordjes die kleintjes leren in de kleuterklas, dus is het niet verwonderlijk dat leuk zo’n prominente plaats inneemt in de taal van jongeren die in het Taalunie tijdperk zijn opgegroeid. Wil ik de jongeren hun leuk afnemen? Helemaal niet. Maar waarom de negatieve statusbepaling voor plezant? Waarom kunnen de twee niet naast elkaar bestaan als standaardwoorden? Precies, omdat er maar één eenheidstaal is (met een beetje variatie, maar niet te veel).

Dat de standaardisering of uniformisering van het Nederlands in Vlaanderen verder oprukt, is ondertussen overal empirisch zichtbaar. Wie onze kwaliteitskranten dagelijks leest weet dat die vol staan van Noord-Nederlandse voorkeurwoordenschat (jammer, boos, vaak, jurk, huilen, stiekem), wat niet te betreuren zou zijn moest het niet ten koste van te vermijden Zuid-Nederlandse varianten (spijtig, kwaad, dikwijls, kleed, wenen, heimelijk) zijn. Wie naar het nieuws luistert, weet dat tram en dossier dikwijls op zijn Noord-Nederlands (“trem”) worden uitgesproken, terwijl zo’n Amerikaanse uitspraak door BBC nieuwslezers ondenkbaar zou zijn. En misschien herinnert u zich, als u iets ouder dan 30 bent, nog het moment dat u in uw informele spreektaal (dus niet in het AN maar in de omgangstaal die u met vrienden en familie spreekt) van “schoon” op “mooi” bent overgeschakeld en van “prettig,” “fijn,” of “plezant” op “leuk.” “Schoon” en “plezant” zijn op weg naar de basse classe, de onverbeterlijken die Verkavelingsvlaams blijven brabbelen, de sukkelaars die niet beter weten, de senioren die niet meekunnen met de moderniteit. Meer nog: het is niet uitgesloten dat deze woorden binnen een paar generaties verdwenen zullen zijn, nu zovele Vlamingen “mooi” en “leuk” ook in hun dialect gebruiken. Mochten die veranderingen het gevolg zijn van een spontane taalevolutie, dan zou dit heel anders zijn. Wat stoort is dat dit verdwijnen het gevolg is van een taalzuiverend taalbeleid dat in wezen nog steeds voortbestaat en nog steeds als streefdoel heeft: de eenmaking van het Nederlands ten koste van heel wat Zuid Nederlands. Niet enkel in de standaardtaal maar ook in de Zuid-Nederlandse spreektaal. Natuurlijk valt niet te ontkennen dat er heel wat Amerikaanse woorden in het hedendaags Brits Engels zitten, maar het grote verschil met Vlaanderen is dat die Amerikaanse woordenschat in Engeland niet aan Engelsen wordt opgelegd via het onderwijs, grammatica’s, taaladviesen en schoolboeken. Het Britse Engels dient niet op te gaan in het Amerikaans Engels, nu Amerika economisch en politiek dominant is.

Wil ik de klok terugdraaien? Nee. Ben ik tegen het gebruik van verzorgd Standaardnederlands? Geenszins. Maar ik geloof dat er in het AN ruimte is voor veel meer acceptabele Zuid-Nederlandse woorden dan momenteel het geval is. De aangekondigde ommezwaai in het huidige taalbeleid zal het Zuid Nederlands niet van verdwijning kunnen redden. Er is wel de hoop dat misschien een jongere generatie van taalwetenschappers meer onbevangen zal staan tegenover taalvariatie, ook de Zuid Nederlandse. Die indruk heb ik opgedaan via mijn blog “Red het Belgisch Nederlands” (https://belned.wordpress.com/ ), een soort vlugschrift dat het opnam voor het Zuid- en Belgisch Nederlands. Daarbij was ik niet steeds nauwkeurig in sommige uitspraken, bv. over het taalbeleid van de VRT taaladviseur, wat ik sindsdien heb rechtgezet op “Red het Belgisch Nederlands.” Het resultaat was een boeiende uiteenzetting met de VRT taaladviseur, andere taalbloggers en taalwetenschappers. Ook de kritiek die ik al enige tijd op de Taalunie uit, wil ik verder nuanceren om duidelijk te maken dat ik geenszins tegen haar vele belangrijke verwezenlijkingen ben, zoals daar zijn: de promotie van het Nederlands in het buitenland, Inktaap, of huis De Buren, om maar enkele voorbeelden te noemen. Toch blijft het storend dat de Nederlandse Taalunie enerzijds een meer open houding tegenover taalvariatie aankondigt, terwijl anderzijds belangrijke Vlaamse representanten van diezelfde Taalunie verder aan negatieve beeldvorming rond aspecten van het Zuid Nederlands blijven doen. Dat kan aangetoond worden n. a. v. de recente offiële reacties op de “Terug Plezant Club,” een fanclub voor het woord “plezant,” gestart door een man uit Beerse. Toen ook hij recent de Taalunie kritiseerde, volgde meteen een reactie van de Taalunie, waarin stond dat de Taalunie zeker geen taalpolitie is. En de gebruikelijke hierboven reeds geanalyseerde impliciete cirkelredenering, dat taaladviseurs plezant “niet als standaardtaal beschouwen,” omdat “het voor ‘veel mensen'”- wie zijn die ‘vele’ mensen? – “niet aanvaardbaar is in een geschreven tekst.” Enige tijd later, evenwel, schreef een prominent Vlaams woordvoerder van diezelfde Taalunie een sarcastisch opiniestuk in de Standaard, waarin voor de goede verstaander de draak werd gestoken met dat “lompe” woord “plezant” en de (lees: volkse) activist die voor het woord opkwam. Dat de Terug Plezant Club op het seniorennet gehost wordt, maakt het voor sommige taalkundigen dan ook gemakkelijk om die actie voor plezant als een “generatieconflict” aan de kant te schuiven… Maar zijn plezant, goesting, en kleed werkelijk zoveel “lomper” dan doei, hartstikke en ouwehoeren, woorden die in Nederland wél standaardtaal zijn? Gaat het hier niet veeleer om culturele vooroordelen die het Vlaamse taalbeleid mee bepalen? Het antwoord op die vraag lijkt duidelijk.

Vanzelfsprekend is er nog beter onderricht van varianten van het Standaardnederlands nodig in Vlaamse scholen, en evenzeer in Nederlandse. En vanzelfsprekend is verzorgde communicatie in het onderwijs en in de publieke ruimte een absolute noodzaak. Maar is het terecht dat de waardeoordelen en vooroordelen over Noord en Zuid Nederlands zo verschillend zijn? Het officiële beeld als zou de meerderheid van nederlandstalige Belgen afwijkend Nederlands spreken, klopt vooral voor wie het Nederlands hoofdzakelijk vanuit Noord-Nederlands perspectief blijft zien. Dat perspectief gaat op de negentiende eeuw terug. Is die zichtwijze en de ermee gepaard gaande negatieve beeldvorming van het Zuid Nederlands nog wel van deze tijd, anno 2011? Waarom blijven zovele opiniemakers strijden tegen het Verkavelingsvlaams of een rapper die een CD opneemt in het Izegems, (“Aan de haal met onze taal”), als de grondslagen van het naar het Noord Nederlands georiënteerde AN niet eerst eens grondig in vraag worden gesteld? Zou er een dergelijke kloof zijn tussen de Zuid-Nederlandse spreektaal en de officiële standaardtaal, als Nederlandse en Vlaamse beleidsmensen het naast elkaar bestaan van twee standaardvarianten van het Nederlands hadden toegestaan, zoals dat in Amerika en Engeland, of Oostenrijk en Duitsland het geval is? Eenheid in veelheid, het devies van de Taalunie, werd spijtig genoeg van in het begin te veel opgevat als éénwording. Zeggen dat die periode van éénwording voorbij is, omdat men nu de mond vol heeft van “taalvariatie,” is niet voldoende. Daarvoor is een echt grondslagendebat nodig. En de revisie van bepaalde exclusie mechanismen. Zolang de droom van dat ene, pure Nederlands uit het noorden -met een klein beetje zuidelijke variatie- blijft verderbestaan, zolang zal het Zuid Nederlands niet meer dan een afwijking van die norm blijven.

Aldi verkoopt kleedjes in België, Makro, Hema, Esprit, H & M jurkjes

We hebben het hier al eerder gemeld: “kleedje” (in de betekenis van dameskleedje enz.) is een AN woord, volgens Prisma woordenboek, en het is dus niet noodzakelijk het te vervangen door “jurk,” alleen maar omdat “jurk” het gebruikelijke woord is bij onze Noorderburen boven de Moerdijk.

Aldi en ook Lidl in België schrijven gewoon “kleedje” in hun reclamefolders, maar Makro en andere ketens in België, zoals Hema, Esprit en H & M, vinden het nodig “jurk” te gebruiken.

Waarom eigenlijk?

Waarom niet gewoon  het Zuidnederlandse woord “kleed” zetten in Belgische folders?  De grote meerderheid van nederlandstalige Belgen zegt of draagt immers een kleedje.

Waarom moeten nederlandstalige Belgen zo nodig “jurken” zeggen en dragen, als “kleed” een goed en juist AN woord is?

De klanten zullen die attentie voor het Zuid Nederlands (Belgisch Nederlands) op prijs stellen.

Bedankt Aldi en Lidl voor jullie steun aan het Zuid Nederlands!

http://aldi-bn.aldi.be/aldi_vanaf_zaterdag_26052012_48_564_6966_5.html

Column: Onze kritiek op Zuidnederlands taalbeleid bij VRT ten dele gehoord. N.a.v.de uitspraak van “dossier”

Al enige dagen horen we meer en meer VRT nieuwslezers die het woord “dossier” op z’n Belgisch uitspreken: in het Zuid Nederlands (Belgisch-Nederlands, Vlaams-Nederlands) rijmt “dossier” op “mier,” in Nederland gebruikt men de Franse uitspraak.

Toen ik enkele jaren geleden met mijn groep op facebook  voor het behoud van het Zuid Nederlands (Belgisch Nederlands) begon, was dat heel anders gesteld: alle VRT nieuwslezers gebruikten zonder uitzondering de Noordnederlandse uitspraak (o.i.v. de oude “boven-de-Moerdijk-is-het-beter” regel).  Het werd soms een beetje pijnlijk: geïnterviewde ministers, politici, hooggeplaatsten die hun taal verzorgden, gebruikten de uitspraak voor dossier die op “mier” rijmt, terwijl de VRT nieuwslezers het woord op z’n Noordnederlands uitspraken, waarbij het soms leek of ze de geïnterviewden corrigeerden.

De VRT taaldienst heeft dus nu een en ander veranderd (zie het nieuwe VRT taalcharter), en ettelijke punten van mijn kritiek aan het adres van het VRT taalbeleid, zoals die op deze blog in uitgebreide discussie met de VRT taaladviseur aan bod kwamen, zijn ondertussen “gehoord”.   Zo ging  men in de VRT taaldag van najaar 2011 in op de kritiek dat het uitspraakbeleid van de VRT verouderd is, vergeleken met dat van de BBC.  Mijn kritiek op het VRT taal- en uitspraakbeleid (o.a. dat Schotse accenten en andere regionale tongval bij de BBC wel mogen) en mijn kritiek op aspecten van het Van Dale taalbeleid waren in maart 2011 verschenen in het weekblad Knack online, die u hier kan lezen:

http://www.knack.be/opinie/vrije-tribunes/red-het-zuid-nederlands-bea-hanssen/opinie-1194981043695.htm

In enkele zinnen samengevat is mijn kritiek op het Nederlandse taalbeleid in België als volgt: het wegzuiveren van het Zuid Nederlands ten voordele van het Noord Nederlands is (altijd al) achterhaald.  Het is niet juist dat de norm van onze gemeenschappelijke Nederlandse standaardtaal al te dikwijls bepaald wordt door Noordnederlandse woordenschat en taalgebruiken. Laat Zuid- en Noord Nederlands gelijkwaardige varianten van onze standaardtaal zijn, zoals dat het geval is bij het Brits en Amerikaans Engels.  Devalueer het gros van het Zuid Nederlands niet tot “dialect” of “slechts spreektaal.” Of nog: sta echte Zuidnederlandse variatie binnen de standaardtaal toe (en beperk die variatie niet tot een relatief korte lijst van Belgisch-Nederlandse bureaucratische of culinaire woorden, zoals dat nu nog steeds het geval is).

Mijn Knack artikel kreeg ook een officiële reactie, van mevrouw Linde van den Bossche, algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie, gevestigd in Den Haag:

http://www.knack.be/opinie/vrije-tribunes/taalunie-discrimineert-geen-belgische-woorden/opinie-1194982129504.htm

Mevrouw Linde van den Bossche miste evenwel het punt van mijn kritiek in het Knack artikel. Daarin zeg ik niet, zoals zij suggereert, dat de Taalunie tegen “woorden die in België gehoord worden” zou discrimineren. Verder heb ik ook helemaal niets tegen het instituut van de  Taalunie dat zich zeer verdienstelijk maakt voor onze gemeenschappelijke taal in tal van acties en publiekswerkingen. Wel heb ik kritiek op aspecten van het taalbeleid dat in België in naam van de Taalunie gevoerd wordt, in zoverre dit Vlaamse taalbeleid acceptabele Zuidnederlandse woorden uit de gemeenschappelijke standaardtaal houdt en deze Zuidnederlandse woorden tot “dialect” of “spreektaal” devalueert.  De resultaten daarvan zijn te vinden in de respectievelijke uitgaven van ons gemeenschappelijk Van Dale woordenboek, waarin termen als “gewestelijk,” “dialect,” “spreektaal” al jaren talrijke Zuidnederlandse woorden “negatief” markeren, t.t.z. als zijnde géén standaardtaal.  Het bekendste voorbeeld: woorden als “plezant” en “geestig,” die ondertussen al grotendeels zijn afgeleerd en vervangen door het Noordnederlandse “leuk” dat door het taalbeleid in België wel als standaardwoord geaccepteerd en aanbevolen wordt.

Toch is het heuglijk nieuws te merken dat de  blog en het Knack artikel ondertussen enkele reële resultaten hebben opgeleverd. Daarvoor onze dank aan de VRT taaladviseur, met wie we op deze blog ook uitgebreid over deze onderwerpen discussieerden.

Dat betekent evenwel niet dat ik geloof dat alle problemen rond de vooringenomen behandeling van het Zuid Nederlands ondertussen zijn opgelost. Ik hoop bijvoorbeeld nog steeds dat de hoofdredacteur van Van Dale (die ook de VRT taaladviseur is) en de Belgische redactie van Van Dale een reeks acceptabele Zuidnederlandse woorden van hun stigmatisering als “slechts spreektaal” of “dialect” in ons gemeenschappelijk woordenboek zullen ontdoen.  Wanneer zullen ze een Zuidnederlands woord als “kleed” gewoon als synoniem beschouwen van het Noordnederlandse “jurk”? (om maar één van vele voorbeelden te noemen).  Wanneer zullen een krant als De Standaard of een weekblad als Knack het hebben over de kleedjes van, zeg maar, Lady Gaga? En nog steeds worden ettelijke andere correcte of acceptabele Zuidnederlandse woorden in kranten en VRT Nederlands vermeden. “Spreken,” bijvoorbeeld, dat meer en meer vervangen wordt door “praten.” “Kwaad,” bijvoorbeeld, dat door “boos” wordt vervangen.  We moeten naar Nederlandse programma’s als “Beatrix, Oranje onder vuur” kijken om Willeke van Amelrooij, alias koningin Beatrix, “kwaad” te horen zeggen.  In april van verleden jaar meldde ik hier nog dat het Belgische hof een communiqué uitstuurde waarin stond dat de koning “kwaad” was, wat prompt op het VRT TV nieuws (of gezuiverd gezegd: het VRT TV journaal) als “de koning is boos” gecorrigeerd werd….  We moeten in Nederland gaan inkopen, om er Nederlanders “kapot” te horen gebruiken, terwijl men generaties nederlandstalige Belgen verteld heeft dat “kapot” “dialect” zou zijn en vervangen moet worden door “stuk.”  We moeten Nederlandse poëzieblogs lezen om er het woord “boekerij” in alle pracht te zien staan, terwijl men in het Vlaamse gewest dat woord heeft afgeleerd.  En zo zouden we nog bladzijden lang kunnen verdergaan.

Zeer vele correcte en acceptabele Zuidnederlandse woorden zijn in België ondertussen weggezuiverd (lees: afgeleerd) – ganse boeken vol – onder het strenge taalzuiveringsregime van na de oorlog.  Het VRT taalprogramma “Man over woord” van Canvas (gepresenteerd door Pieter Embrechts) stelt die taalzuiveringsfase – de A. B. N. campagne – voor als voorbije geschiedenis, iets dat achter ons ligt.  Ook daarover heb ik mijn bedenkingen.  Nee, ik geloof niet dat die taalzuivering, het wegzuiveren en afleren van het Zuid Nederlands, verleden tijd is. In hogervermeld Knack artikel leest u uitgebreid wat er ondermeer nog schort aan het officiële Vlaamse taalbeleid rond het Zuid Nederlands zoals dat al generaties in België gevoerd wordt, al dan niet in naam van de Taalunie. Maar ik blijf hopen dat er hogerop verder “gewerkt wordt” aan het ongedaan maken van de “stiefmoederlijke” behandeling van het Zuid Nederlands.

Tot slot: waarom is o.i. een erkenning van het Zuid Nederlands als  gelijkwaardige variant van ons gemeenschappelijk Nederlands wenselijk? Omdat zonder die erkenning het Zuid Nederlands onder de druk van taalzuivering verder meer en meer zal verdwijnen.   Taalzuivering is een vorm van taalplanning die van bovenaf gebeurt en dus niet hetzelfde als gewone taalevolutie.   Ik blijf het spijtig vinden dat er in België nog steeds aan taalzuivering gedaan wordt en dat ons gemeenschappelijk woordenboek, de Dikke van Dale, Zuidnederlandse woorden als “kleedje” (ipv jurk) nog steeds niet als standaardtaal erkent.  En ik vraag mij af of die taalzuivering, eigenlijk een relict uit de 19de eeuw, nog wel echt op zijn plaats is in de 21ste eeuw.

“Man over woord” lanceert dialecten-app, “onze dialecten,” en appelsien

Is het u ook al opgevallen dat we tegenwoordig zowel op de VRT  als in kranten gebombardeerd worden met overvloedige berichten over “onze dialecten”?  Uitgerekend vandaag lanceert de VRT een grootscheepse media campagne rond de dialecten-app van het nieuwe taalprogramma “Man over woord” (gepresenteerd door Pieter Embrechts), een smartphone-app rond dialecten, waarmee “je kan snuisteren in 18 dialecten.”

De dialectologen en gebruikers van het dialect zullen blij zijn, maar op deze blog zien we deze golf van uitspraken over “onze dialecten” in de media ook een beetje met gemengde gevoelens tegemoet.

Waarom?

Niet dat we iets tegen het dialect hebben.  Integendeel. En we kijken eigenlijk uit naar de dialecten-app van “Man over woord.”

Wat is dan het probleem?

Wel, het is opvallend hoe de vele verwijzingen naar “onze dialecten” ook wel direct of indirect gebruikt worden om ons taalgebruikers in België op tijd en stond tot de orde te roepen. Ja, dialect mag, maar als het er op aan komt dienen we een AN te bezigen dat in de praktijk nog steeds sterk Noordnederlands gekleurd is.  Zo taalkundige Ludo Permentier, die gisteren in de Standaard een kritiek schreef op Dimitri Verhulsts “ode aan de jat kaffee” (“Man over woord”).  Permentier schrijft in zijn stukje het Zuidnederlandse woord “tas” (voor “kop”) af als “dialect,” zonder erbij te zeggen dat “tas” lang het gangbare “standaardtalige” woord in het Zuid Nederlands was.

Ook dialect studies worden niet zelden ingezet om heel wat bovengewestelijke standaardwoorden uit het Zuid Nederlands mee als “dialect” af te schilderen (en af te schrijven) in de media.   De onderliggende hypothese in het dialectendebat zoals dat in onze media gevoerd wordt, is nog steeds: er is maar één Standaardnederlands (AN), dat traditioneel door het Noord Nederlands bepaald wordt, met een klein beetje inbreng van het Belgisch-Nederlands (Zuid Nederlands, Vlaams-Nederlands), maar vooral niet te veel.

Resultaat:  het debat in de media schept de indruk dat heel wat “correcte” Zuidnederlandse woorden eigenlijk ‘incorrect” “dialect”zijn, omdat ze zo niet gebruikt worden in het AN bepaald door het Nederlands van boven de grote rivieren.  Zulke uitspraken passen geheel in de traditie van de taalzuivering: “kleed” is volgens deze redenering niet het Zuidnederlandse synoniem voor het Noordnederlandse “jurk” (zoals het Britse woord “queue” gewoon het synoniem is voor het Amerikaanse woord “line”). Nee, “kleed” is het dialectwoord, en enkel “jurk” is AN of standaardtaal.  Ook al gebruiken miljoenen nederlandstalige Belgen woorden als “kleed,” “appelsien” e.d. ze zijn en blijven gewoon dialect en je dient ze te vermijden als je AN wenst te spreken. En ja, onze kranten en weekbladen staan dan ook vol van onnodige Noordnederlandse woorden, zoals “jurk”, waarvoor goede Zuidnederlandse synoniemen bestaan, die evenwel vermeden worden als ging het om “dialect”…

Samen met promotie voor de dialecten-app van “Man over woord” verscheen er vandaag een lang artikel in de Standaard dat de nieuwe dialectatlas (onder redactie van Nicoline van der Sijs) aanprijst en het over woorden als “appelsien” heeft.  Het artikel is geschreven door Berthold van Maris, een Nederlands journalist, en werd door de Standaard blijkbaar overgenomen.

In dit artikel wordt het Zuidnederlandse woord “appelsien” ( “sinaasappel”)  als volgt gepresenteerd:

Bij de meeste kaartjes [in de dialectatlas] valt wel een interessant verhaal te vertellen. Er is bijvoorbeeld één groot aaneengesloten gebied waarin men ‘sinaasappel’ zegt. Daaromheen liggen kleinere gebieden, die niet met elkaar verbonden zijn, waar men ‘appelsien’ zegt. De dialectoloog concludeert uit dat geografische patroon dat ‘appelsien’ de oudste vorm is, die langzaam door de nieuwere vorm (‘sinaasappel’) wordt verdrongen.

De vraag hoe het komt dat het Zuidnederlandse “appelsien” verdrongen wordt/werd door “sinaasappel” wordt hier niet gesteld, laat staan beantwoord. Over taalzuivering lees je dan ook zo goed als niets in artikelen over de Nederlandse taal.  Over het wegzuiveren van het Zuid Nederlands in België en hoe dat in zijn werk gaat zwijgt men in alle talen (hierover later meer).

Terloops zij opgemerkt dat we in de eerste aflevering van “Man over woord,” dat eigenlijk geen taalles wil zijn, een gelijkaardig fenomeen tegenkomen.  “Man over woord” geeft wel uitleg over de herkomst van het Noordnederlandse woord “stakker,” maar zegt er niet bij dat het Zuidnederlandse woord “sukkelaar” het synoniem van “stakker(d)” is. Dat zou allemaal geen probleem zijn, als onze kranten of schoolboeken, de woorden “stakker” en “sukkelaar” (of “kleed” en “jurk”) gewoon door mekaar zouden gebruiken en samen zouden “promoten.” Maar, u raadt het (en u kunt het zelf empirisch vaststellen als u de krant leest), het Zuidnederlandse woord “sukkelaar” wordt en is zo goed als weggezuiverd. Samen met tal van andere correcte Zuidnederlandse woorden, die “zo niet” boven de grote rivieren gebezigd worden.

Een ander fenomeen dat typerend is voor het huidige dialectendebat, zien we in het Standaard artikel over de nieuwe dialectatlas.  Daarin doet journalist Berthold van Maris een uitspraak over te beschermen “streektalen,” zoals het Limburgs, die ietwat controversieel genoemd kan worden. Hij schrijft:

Tegenwoordig spreekt men graag over ‘streektalen’, die beschermd dienen te worden, zoals ‘het Limburgs’ en ‘het Nedersaksisch’ (de dialecten van Oost- en Noord-Nederland). Maar wie al die kaartjes bekijkt en naast elkaar legt, ziet dat er geen duidelijk omlijnde streektalen zijn. Met als enige uitzondering, misschien, het Fries.

Deze uitspraak is voor kritiek vatbaar omdat de journalist hier gewoon het standpunt over het statuut streektalen van de Nederlandse Taalunie overneemt, zonder erbij te vermelden dat de Taalunie hiervoor bekritiseerd is.

Wat of wie is dan die Nederlandse Taalunie?

Als u zich ooit heeft afgevraagd hoe het komt dat het AN gehanteerd in ons land nog steeds zo sterk bepaald wordt door het Nederlands gebezigd boven de Moerdijk, dan vindt u het antwoord bij de beginsels van de Taalunie.

De Taalunie is het belangrijke taalverbond tussen Nederland en België dat in 1980 tot stand kwam en dat in wezen de “unificatie” van het Nederlands in Nederland en België nastreefde. In de praktijk betekende die “éénmaking” van de Nederlandse taal, dat heel wat Zuid Nederlands weggezuiverd wordt ten voordele van het Noord Nederlands. Zuid Nederlands werd zo gelijk aan een vergaarbak van “taalfouten” en – u raadt het – “dialect”:

“Het in 1980 beklonken culturele samenwerkingsverdrag tussen Nederland en Vlaanderen, de Taalunie, brak niet met de taalzuiverende traditie maar gaf ze een ander gezicht. Het verdrag van de Taalunie had officieel tot doel “de integratie van Nederland en de Nederlandse gemeenschap in België op het gebied van de Nederlandse taal en letteren in de ruimste zin.” Maar concreet zou dit integrisme neerkomen op de inburgering van Vlamingen in de Noord-Nederlandse cultuur via de taal, die zo een gemeenschappelijke taal zou zijn. Nu spreken ook Engelsen en Amerikanen van een gemeenschappelijk Engels, Duitsers en Oostenrijkers van een gemeenschappelijke Duitse taal, maar het woord “gemeenschappelijk” in het Taalunie verdrag betekende in theorie en praktijk een Nederlands overwegend genormeerd door Noord Nederland. Die mentaliteit was ook te vinden bij prominente Vlaamse vertegenwoordigers van de Taalunie die het taalbeleid in Vlaanderen stuurden: de norm lag in Nederland en de gemeenschappelijke taal kon enkel bewaakt worden door een verdoorgedreven uniformisering (officiële naam: standaardisering) van het Nederlands via onderwijs, woordenboeken, stijlhandboeken en de media. Dit betekende niet enkel dat het Standaardnederlands in België gelijker zou worden aan dat van Nederland maar ook dat de gigantische kloof tussen standaardtaal en spreektaal (het negatieve “Schoon Vlaams”) in België zou moeten verkleind worden, naar Nederlands model. ” (http://www.knack.be/opinie/vrije-tribunes/red-het-zuid-nederlands-bea-hanssen/opinie-1194981043695.htm)

Pas eind jaren 80 is de Taalunie zich meer gaan richten op “taalvariatie”, t t z het toelaten van meer variatie in de Nederlandse standaardtaal. Maar “zeggen is één ding, doen een ander.”

“De Nederlandse Taalunie promoot een taalvariatie beleid. Zeggen is één ding, doen een ander, want de Taalunie is namelijk de instantie die de EU erkenning van het Limburgs als streektaal uitdrukkelijk betreurt en deze stelling niet gereviseerd heeft. Meer nog, de Taalunie stak een stokje voor de erkenning van het Limburgs als streektaal in België, en blokkeerde ook de EU erkenning van het Zeeuws als streektaal. In beide gevallen beriep de Taalunie zich daarbij op zogenaamd rationele taalkundige argumentatie die eigenlijk interpretatieve gronden had: door het linguistische begrip “dialect” zo eng mogelijk te interpreteren, argumenteerde de Taalunie dat Limburgs en Zeeuws eigenlijk dialecten en geen echte streektalen zijn, ergo dat de erkenning ervan zelfs in strijd zou zijn met het handvest van de EU voor te beschermen streektalen. Deze argumentatie van de Taalunie wordt terecht betwist door de commissies die het Limburgs en het Zeeuws aan de EU voordroegen. Ook het taalbeleid in Vlaanderen, bepaald door Vlaamse vertegenwoordigers van de Taalunie, blijft zitten met relicten van het oude taalzuiveringsmodel. De negatieve beeldvorming rond Zuid Nederlands is niet verdwenen, maar heeft andere vormen aangenomen, is in een nieuw kleedje gestoken. De mentaliteit van het “manke” Zuid Nederlands blijft verderleven in de hoofden van opiniemakers die aan die beeldvorming doen en die de “spraakmakende gemeente” vormen. De geinternalizeerde zelf-censuur, waardoor nederlandstalige Belgen hun Zuid Nederlands wegzuiveren, is niet verdwenen. Ondanks verwijzingen naar taalvariatie, schrijdt de uniformisering naar Noord-Nederlands model gestaag verder, via schoolboeken, taaladviesen, stijlhandboeken, dagbladen, de media. “(http://www.knack.be/opinie/vrije-tribunes/red-het-zuid-nederlands-bea-hanssen/opinie-1194981043695.htm)

M.a.w. de huidige “euforie” over de dialecten die we vandaag in onze media meemaken, is slechts onderdeel van de taalzuiveringstraditie in ons land, die het bovengewestelijke Zuid Nederlands, dat eigenlijk géén dialect is, gestaag verder blijft wegzuiveren.  Niet zelden gebeurt dat door correcte Zuidnederlandse woorden “dialect” te noemen. Ten voordele van de éne standaardtaal die anno 2011 nog steeds buitenmatig bepaald wordt door spraakgebruiken van boven de Moerdijk.

Om al deze redenen blijft het belangrijk “tussen de regels te lezen” als weer het zoveelste bericht over “onze dialecten” in onze media verschijnt.  Deze blog heeft hoegenaamd niets tegen het Noord Nederlands, maar ijvert voor de gelijke erkenning van het Zuid en het Noord Nederlands, naar het model van het Brits en het Amerikaans Engels. Noord- en Zuidnederlandse woorden dienen gewoon beschouwd te worden als elkaars synoniemen, zoals dat bij het Brits en Amerikaans Engels het geval is.

Het artikel in de Standaard leest u hier:
http://destandaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=ML3ITH19

Ode aan het West-Vlaams: Marijke Pinoy leest Guido Gezelle

De VRT  TV serie “Het goddelijk monster,” naar het boek van Tom Lanoye, heeft stof doen opwaaien omdat de acteurs West-Vlaams spreken.  De enen zijn hiertegen omdat het “dialect” zou zijn en dat zogezegd niet echt mag op nationale TV.  De anderen vinden dan weer dat de acteurs niet goed genoeg West-Vlaams spreken.

Als grote liefhebber van het West Vlaams ben ik zelf blij dat er eindelijk eens een TV serie is waarin die streektaal aan bod komt. En, hoed af (chapeau), aan de acteurs.

Het is tijd dat men in Vlaanderen eens ophoudt met dat eeuwige zinloze, kleinzielige gebekvecht over de dialecten en of West Vlaams al dan niet verstaanbaar zou zijn voor mensen uit andere provincies.  Laten we blij zijn dat onze dialecten nog niet helemaal uitgestorven zijn.  En laten we dialect niet langer gelijkschakelen aan “onbeleefdheid,” “ouderwets” of “boersheid.” Te lang zijn die negatieve labels gebruikt in dienst van de AN brigade.  Trouwens, wie moeite doet en open staat voor het West-Vlaams is vlug mee. En het loont alleen al de moeite naar de muzikaliteit van de klanken te luisteren.

Om daarin te oefenen, kan u hier luisteren naar actrice Marijke Pinoy, die haar lievelingsgedicht voorleest: “Er viel ‘ne keer” van Guido Gezelle. Op onderstaand filmpje leest Pinoy het gedicht voor in het West-Vlaams en noemt ze het aansluitend, wanneer ze terug op het AN is overgeschakeld, een schoon gedicht. Schoon in het AN, ja dat kan. Want,  waarom zouden nederlandstalige Belgen het bovengewestelijke Zuid-Nederlandse adjectief “schoon” niet meer mogen gebruiken? Schoon is gewoon het adjectief dat bij schoonheid hoort en het is dus eigenlijk niet nodig massaal “mooi” te gaan zeggen om taalzuiveraars die het Zuid Nederlands uit het AN houden te plezieren.

http://www.poeziecentrum.be/marijke-pinoy

De Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde

Vandaag een merkwaardige opinie in de Standaard.  Er staat te lezen: “De Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde viert dit weekeinde haar 125ste verjaardag. Bij die gelegenheid breekt ze een lans voor goed taalgebruik.”

Maar, wie de naam “Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde” googelt, merkt al vlug dat er zo geen academie met die officiële naam blijkt te bestaan.   Na enig googelen besef je dat dit opiniestuk uitgaat van de “Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde” (officiële afkorting: KANTL), die dit weekeinde in Gent haar 125ste verjaardag viert.

Dat is wel zéér merkwaardig: de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde schrijft een opiniestuk waarin ze pleit voor één Nederlandse standaardtaal, maar presenteert zich in een gezaghebbende krant als “Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde.” Tenzij de verkeerde naam van de academie het gevolg is van een journalistieke fout, gaat het hier om een merkwaardige naamsverandering. Wat is daar de bedoeling van, zo zou men zich kunnen afvragen?

Ook de inhoud van het opiniestuk, genaamd “Standaardtaal blijft de norm,” heeft heel wat punten die voor discussie en kritiek vatbaar zijn.

Zo schrijft de academie het volgende over de Nederlandse standaardtaal:

Toch is het de overtuiging van de Academie dat anno 2011 in Vlaanderen één variëteit van het Nederlands steun kan gebruiken: die van de standaardtaal.

Die standaardtaal kan niet altijd meer rekenen op de steun en de zorg van de spraakmakende groepen die de verantwoordelijkheid hebben haar in de openbare ruimte uit te dragen.

Op het einde van de negentiende eeuw koos de Vlaamse beweging voor de standaardtaal zoals die in Nederland werd gesproken en geschreven. Ze had weinig andere keuze dan juist deze variëteit tegenover het dominante Frans naar voren te schuiven en te handhaven.

Ook deze blog ijvert voor de standaardtaal, maar erkent dat er variaties zijn in deze standaardtaal zoals die gebruikt wordt in Nederland en België. Daar is niets mis mee en deze situatie is geheel vergelijkbaar met het Engels of het Duits, om maar twee voorbeelden te noemen: de Amerikaanse en Britse standaardvarianten van het Engels verschillen vrij grondig van elkaar, ook het Duits uit Duitsland en Oostenrijk kennen zeer veel variatie. En toch wordt noch van Engelsen noch van Oostenrijkers verlangt dat ze de variant uit het andere land zo goed als volledig overnemen.

Bovenstaande weergave van de geschiedenis van de Nederlandse taal in de Zuidelijke Nederlanden gaat dan ook wel erg kort door de bocht, want de academie veronderstelt dat het Nederlands uit Nederland als enige standaardtaal zo goed als integraal dient te worden overgenomen in België.  Het is vreemd dat de academie niet van het Zuid Nederlands en het Noord Nederlands gehoord schijnt te hebben -de twee regionale varianten van de Nederlandse standaardtaal – en er in ieder geval in haar opiniestuk in de Standaard geen gewag van maakt.

Dat is eigenlijk niet verwonderlijk: de academie staat voor de visie dat er maar één standaardtaal is en dat die eigenlijk uit Nederland komt, zo kunnen we uit het opiniestuk besluiten. Verder verwijst de academie in haar Standaard opiniestuk evenmin naar de Taalunie van 1980 -het taalakkoord tussen Nederland en Vlaanderen-  dat cruciaal is in het promoten van de idee dat er maar één Nederlandse standaardtaal is (met een heel klein beetje variatie voor België genaamd Belgisch Nederlands). Deze blog ondersteunt het belangrijke werk dat de Taalunie doet, bv. om de positie van het Nederlands als wereldtaal te bevorderen, maar heeft niettemin problemen met “die éne Nederlandse standaardtaal,” een visie die ondertussen dominant is geworden bij beleidsvoerders, taalzuiveraars en woordenboek makers.   Voorstanders van deze visie vinden bv. dat “kleed” geen AN is, omdat er in Nederland “jurk” gezegd wordt. Ook al zeggen miljoenen nederlandstalige Belgen van Oostende en Brussel  tot in Hasselt “kleed,” het wordt door hen als “géén standaardtaal” gebrandmerkt omdat het woord zo niet door de spraakmakende gemeente van Nederland gebezigd wordt.  Recent wordt in sommige taalkundige middens toegegeven dat zo’n standpunt “hollandocentrisch” en achterhaald is en men kan zich afvragen waarom het opiniestuk in de Standaard daar geen blijk van geeft.

Het netto resultaat van deze visie is dat het Zuid Nederlands, het bovengewestelijke Nederlands dat in België gebruikt wordt en dat géén dialect is, langzaam maar zeker verdwijnt. Wie gezaghebbende kranten erop naslaat, ziet dat ze  “jurk” drukken waardoor het Zuid-Nederlandse “kleed” uit de geschreven en gedrukte éne standaardtaal gehouden wordt. En zo zijn er legio voorbeelden, gedocumenteerd op deze blog.

Deze blog ijvert voor de standaardtaal maar stelt dat er twee varianten van die Nederlandse standaardtaal zijn: de Noord-Nederlandse en de Zuid-Nederlandse. Deze blog ijvert voor de erkenning van de gelijkheid van en verschillen tussen het Zuid- en Noord Nederlands, precies zoals Amerikanen en Engelsen twee verschillende Engelsen bezigen die evenwaardig en toch verschillend zijn.  Concreet uitgedrukt betekent dat dan dat “kleed” en “jurk” gewoon twee standaardtalige synoniemen zijn die naast elkaar mogen bestaan. Deze blog heeft daarmee geen enkele nationalistische bedoeling, maar ijvert voor de gelijke erkenning van Noord en Zuid Nederlands op taalkundige gronden en omdat een “hegemonisch” taalmodel in de 19de en niet meer in de 21ste eeuw thuishoort.

Spijtig genoeg is het standpunt dat de academie vandaag in de Standaard zet  het bekende  en o.i. achterhaalde “er is slechts één Nederlandse standaardtaal,” met name, die uit Nederland (in taalkundige terminologie het Noord Nederlands).

Rest de vraag waarom de academie zich in de Standaard “Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde” noemt i.p.v. haar eigen officiële naam te voeren:  “Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde.” Als de academie zo’n voorstander is van die éne Nederlandse standaardtaal, waarom dan de verwijzing naar het Nederlands in haar eigen naam schrappen in een prominent artikel in De Standaard?  En waarom “koninklijk” laten vallen? Is de academie van plan haar naam te wijzigen of gaat hem om een journalistieke fout die dient te worden rechtgezet?

Een uiterst markant optreden van deze academie op haar 125ste verjaardag.

De officiële website van deze academie vindt u hier: http://www.kantl.be/index.php?pag=48&item=451

http://www.kantl.be/index.php?pag=48&item=452

Het opiniestuk van de academie in de Standaard vindt u hier: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=0A3G4H56

Axl Peleman, Antwerpse Volksliedjes (Volksliekes)

In de Standaard verschenen eerder dit jaar enkele negatieve reacties n.a.v. de publicatie van zo’n 4 populaire cds in de “volkstaal” of Zuid-Nederlands dialect.  Het gebruik van dat dialect in populaire muziek zou een bedreiging vormen voor het Algemeen Nederlands in Vlaanderen, het Standaardnederlands, waarvoor men zo hard in het verleden gestreden had.  En ook het Verkavelingsnederlands wordt niet zelden op gelijkaardige wijze geciteerd, als bedreiging voor het AN.  (Een uitgebreidere kritiek op deze visie vindt u op de home pagina van deze blog: https://belned.wordpress.com/)

Vandaag zetten we daarom Axl Peleman met zijn album Antwerpse Volksliekes in de kijker.  Die cd kwam er nadat Peleman gecontacteerd werd door de 83-jarige Godelieve Muys, een Antwerpse die ervan overtuigd was dat heel wat authentieke Antwerpse volksliedjes verloren zouden gaan als niemand ze zou opnemen.  ‘Wannes (van de Velde) is dood,” schreef ze hem in een brief, “gij moet het doen”.  Axl Peleman noemt de liedjes in het bijgaande schoon geïllustreerde boekje “muzikaal erfgoed.”  En ze zijn natuurlijk ook taalkundig erfgoed. Toen hij recent optrad hadden we even een kort gesprek met hem.  En hij bevestigde dat voor hem het Antwerps, maar ook Zuid Nederlands, cultureel pratimonium is dat bedreigd is.  Hij zei: ” Ik leer het Antwerpse dialect mijn zoon wel aan maar hij zal het nooit spreken.”  Waarom dan wel? “Omdat de taal van thuis nu veel minder belangrijk is dan vroeger, de kinderen kijken veel meer tv en op die tv horen ze een verhollandst Nederlands, ook op school.”  Zoals  “leuk” ipv “plezant,” “leutig” of “geestig,” “mooi” ipv schoon. (zie voor meer Zuid-Nederlandse woordenschat deze link:  https://belned.wordpress.com/belgisch-nederlands-voorbeelden/) “Ieder zou zijn taal moeten kunnen spreken,” zegt Peleman en zoals wij heeft ook Axl Peleman vanzelfsprekend helemaal niets tegen het Noord Nederlands (het Nederlands gebruikt in Nederland). Dat kan niet genoeg benadrukt worden. Wel stelt deze blog het zwart-wit denken in vraag, dat beweert dat het bovengewestelijke Zuid Nederlands meestal niet goed genoeg is om als AN (ABN) aanvaard te worden.  Als Amerikanen en Engelsen een Engels spreken dat grondig van elkaar verschilt, kunnen Nederlanders en Vlamingen dat ook: laat het Noord en het Zuid Nederlands gewoon naast elkaar bestaan, i.p.v. het Zuid Nederlands van hogerhand weg te zuiveren en uit te faseren.

Op de vraag hoe Peleman het vindt dat hij in de pers ook kritiek krijgt op zijn dialect cd antwoordde hij nog: “Daar trek ik mij niks van aan!”

Foto’s met toestemming van Maandacht geplaatst

Voetnoot: vandaag, 26 september 2011,  heeft taaldeskundige en Taalunie man Ludo Permentier van de Standaard een kritisch stukje over uitspraken van Axl Peleman, getiteld “Klucht.”   Hier is alvast een link naar de Standaard:

http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=MU3G1BL5&word=permentier

Zijn “ge” en “gij” werkelijk dialect en Verkavelingsvlaams?

Voor u verder leest:

als u op deze pagina beland bent omdat u meer wil weten over het gebruik van u/gij/jij in België en Nederland, ga dan eerst naar de volgende pagina, voor u hieronder verderleest: https://belned.wordpress.com/2011/07/07/het-gebruik-van-u-gij-ge-jij-en-je-en-tutoyeren-in-vlaanderen-nog-een-hoofdstuk-over-het-belgisch-nederlands/

*********************

Eerder werd op deze blog al gemeld dat er in België soms merkwaardige taalkundige uitspraken gedaan worden over wat al dan niet dialect is. Het negatieve woord “dialect” wordt in België graag gebruikt om nederlandstalige Belgen aan te sporen een Zuid-Nederlands woord te laten varen en over te schakelen op een Noord-Nederlandse variant. Zo wordt gezegd dat het bovengewestelijke “kleed” (dat ooit standaardwoord was) “dialect” zou zijn en dat je om AN te spreken eigenlijk het Noord-Nederlandse “jurk” dient te gebruiken. Opmerking: als nederlandstalige Belgen van in Oostende, Brugge, Gent, Antwerpen, Brussel tot in Hasselt allemaal “kleed” zeggen, dan is duidelijk dat kleed géén dialect is, maar gewoon bovengewestelijk Zuid-Nederlands (juist zoals heel wat Britse woorden die afwijken van het Amerikaans Engels géén dialect en géén “Verkavelingsengels” zijn). Maar toch werkt het, want als je lang genoeg zegt dat woorden als “schoon” of “plezant” dialect of “slechts spreektaal” zijn, gaan mensen die AN (ABN) willen spreken ze automatisch vermijden. Ook in hun informele omgangstaal met vrienden en familie.

Zo worden geleidelijk heel wat Belgisch-Nederlandse woorden afgeleerd. Dat wegzuiveren van Zuid Nederlands ten voordele van Noord Nederlands gebeurt vanuit de zichtwijze dat het Nederlands in België gestandaardiseerd dient te worden, t.t.z. min of meer identiek dient te worden aan het Nederlands in Nederland. Dit noemt men in de taalkunde taalzuivering (in dienst van de standaardisering of standaardisatie van het Nederlands): het wegdrukken van zogenaamd onacceptabele woordenschat. En dat lukt ook ten dele: Noord-Nederlands spreektaalwoord “leuk” mag wel, het Zuid-Nederlands spreektaalwoord “plezant” daarentegen mag niet (in het AN). Resultaat: “plezant” wordt weggedrukt ten voordele van het woordje “leuk” en komt minder en minder voor.

Het wegzuiveren van Zuid-Nederlandse taalgebruiken gebeurt door het negatief brandmerken van die zegswijzen. Vooral het negatief gekleurde “dialect” dient als markeerder om aan te tonen dat je een bepaald woord of een bepaalde zegswijze maar beter niet gebruikt als je “beschaafd” wil zijn en “beschaafd” wil spreken. Zo kwamen we bij het googelen terecht op een o.i. merkwaardige taalkundige uitspraak van de heer Ruud Hendrickx, Vlaams hoofdredacteur van van Dale en VRT taaladviseur. Hendrickx verscheen in 2007 in de pers omdat hij kritiek had op de nieuwe slogan van de Lijn (de Vlaamse vervoersmaatschappij), die luidde “Ge zijt nen engel” (betekenis: je gedraagt je goed). Hendrickx vond het niet kunnen dat de Lijn geen AN gebruikte en stelde dit publiek aan de kaak. Niet alleen kan men zich vragen stellen bij zo’n interventie: waarom zou de Lijn “Ge zijt nen engel” niet mogen gebruiken? Het is een eerder pittige Zuid-Nederlandse uitspraak die in de spreektaal of omgangstaal door heel veel mensen gebezigd wordt. Waarom niet wat “couleur locale”, wat is daar mis mee en is het wel de taak van een taaladviseur het gebruik van de spreektaal zo aan banden te leggen?

Dat zijn legitieme vragen. Het gevolg was een uiteenzetting tussen Ruud Hendrickx en een blogger Sereniteit die een open brief aan Hendrickx schreef: de blogger stelt dat “gij/ge zijt” gewoon Zuid-Nederlandse spreektaal is en dat er dus niks mis mee is dat de Lijn die slogan gebruikt. Hendrickx riposteert daarop met de uitspraak dat “gij zijt” een “Brabants-Antwerpse dialectvorm” zou zijn en dus zeker niet universeel in Vlaanderen. Maar hierbij moeten we kritiek aanteken want dit is een hoogst merkwaardige uitspraak: ”Gij zijt” een “Brabants-Antwerpse dialectvorm” zoals hier beweerd wordt? Geenszins. “Gij zijt” is géén dialectvorm. “Ge/gij zijt” is gewoon de oudere vorm Nederlands die ook in gans Nederland gebruikt werd. Lezen we even de brieven van Vincent van Gogh na. Die schrijft in 1877 aan zijn broer Theo:

” Ik ben blij voor U dat gij zoo spoedig op reis zijt gegaan, dat is een goede afwisseling.”

Anders gezegd: het gebruik van “gij/ge zijt” in het Zuid Nederlands is géén dialect, maar in de Zuid-Nederlandse spreektaal is “gij zijt” een relict of overblijfsel van een oudere standaardtaal, die universeel en overal ingeburgerd was, ook in Nederland, zoals de brieven van Vincent van Gogh en tal van andere Noord-Nederlandse teksten aantonen. Maar in het kader van de standaardisatie van het Nederlands is het gemakkelijker het negatief geladen woord “dialectvorm” te gebruiken in de strijd tegen zgn. ongewenste vormen van het Zuid Nederlands.

Waarom dit publiek optreden van een taaladviseur tegen een slogan van de nationale vervoersmaatschappij de Lijn (Ge zijt nen engel) ? Waarom belerend (repressief) optreden tegen een onschuldige Zuid-Nederlandse slogan als “Ge zijt nen engel”? Het is o.i. een voorbeeld van wat we op deze blog “taalcensuur” noemen en heeft veel weg van een poging om de Zuid-Nederlandse spreektaal te bannen uit de publieke ruimte. Héél letterlijk dan, want de slogan prijkte via posters op bushokjes en in trams. De bedoeling is namelijk dat Vlamingen, juist zoals Nederlanders, in hun spreektaal je zeggen i.p.v. vast te houden aan ge en gij. Men wil van dat gij en ge af of het de Belgen afleren. Ook termen als ”Verkavelingsvlaams” en “tussentaal” hebben een sterk negatieve bijklank waarmee de gebruikers van “ge” gebrandmerkt worden. Men zou “ge” ook Zuid-Nederlandse spreektaal kunnen noemen, i.p.v. verkavelingsvlaams of tussentaal. Maar verkavelingsvlaams is een uiterst negatieve term en is dus handiger in de pogingen om Zuid-Nederlandse spreektaal af te leren.

Voetnoot:

We vragen ons af of spreektaal in Vlaamse feuilletons van de VRT vooral gedoogd wordt vanwege de kijkcijfers? En zelfs in de laatste reeksen afleveringen van FC De Kampioenen zijn er talrijke taalzuiverende optredens, zoals de vervanging van “schoon” door “mooi”. Bieke zegt op het einde van de serie niet alleen dikwijls “mooi” maar ook “leuk” wat opvalt aangezien het lijflied van F.C. de Kampioenen “kampioen zijn is plezant” luidt. Ook andere typische Zuid-Nederlandse spreektaalwoorden worden in de laatse afleveringen van F C de Kampioenen weggezuiverd, zoals “bomma” en “bompa” door “opa” en “mammie.” Dat laatste woord gebruikt werkelijk geen kat. Maar alles beter dan de spreektaal woordenschat gebruiken die men wil afleren. Vergelijk dit met André Rieu (Nederlands Limburger) die voor het oog van miljoenen kijkers uit Duitsland, Nederland en België een Duitse presentatrice wijsmaakte dat de Nederlandse vertaling van het Duitse woord “Opa” “bompa” is. Als we een aantal opiniemakers mogen geloven zou André Rieu “Verkavelingsvlaams” spreken… Om maar even de absurditeit van sommige taalkundige beweringen in de verf te zetten. Rieu spreekt natuurlijk géén verkavlingsvlaams, maar Zuid Nederlands, want Zuid Nederlands strekt zich ook uit tot Nederlands Limburg, Noord Brabant en Zeeuws Vlaanderen (vandaar dat André Rieu ook wel eens voor een Vlaming wordt genomen). Maar let u eens op hoe weinig de term “Zuid Nederlands” nog gebruikt wordt. In plaats daarvan vinden we in kranten als de Standaard en in uitlatingen van prominente Vlaamse taalkundigen en opiniemakers veelvuldig negatieve verwijzingen naar het “Verkavelingsvlaams”. Bedoeling: via belerende en negatieve opmerkingen het taalgebruik van nederlandstalige Belgen ingrijpend te veranderen.

Noot: de discussie over ge zijt is te lezen op http://sereniteit.wordpress.com/2007/10/30/open-brief-aan-ruud-hendrickx-ivm-zijn-commentaar-op-actie-ge-zijt-nen-engel/

Het gebruik van u, gij, ge, jij en je (en tutoyeren) in Vlaanderen: nog een hoofdstuk over het Belgisch Nederlands

Hoe werken”gij” “jij” en “u” in Vlaanderen, is een vraag die heel wat Nederlanders, maar ook sommige Vlamingen zich stellen.

Alles wordt simpel als we uitgaan van het verschil tussen het Zuid Nederlands en het Noord Nederlands. Je/jij/jouw zijn Noord-Nederlands, waarmee we met Noord Nederlands het hele land Nederland bedoelen (want ook in de zuidelijke provincies van Nederland overheerst het Noord Nederlands). Gij/ge/gullie/uw zijn Zuid-Nederlands, traditioneel gebruikt door nederlandstalige Belgen.  Verder is het Zuid-Nederlandse “ge/gij” =het Noord-Nederlandse “je/jij” (gebruikt om vrienden, kennissen, mensen met wie men op vertrouwelijke voet staat, aan te spreken).  De hoffelijke aanspreekvorm in zowel het Zuid Nederlands als het Noord Nederlands is “u.”  In beide landen spreekt men dus traditioneel derden die men niet kent met “u” aan, zoals ook uitgedrukt in “a.u.b” of “dank u.”

De Zuid-Nederlandse aanspreekvormen zijn:

1. Formeel (beleefdheidsvorm):

a.enkelvoud: u (bez. vnw. uw)

Voorbeeldzin: Heeft u uw boek gevonden?

b. meervoud: u (bez. vnw. uw)

Voorbeeldzin met “hebben”: Heeft u dat allemaal gezien?

Voorbeeldzinnen met “zijn”:

Traditioneel: Waart u daarbij?   Nu: Was u daarbij?

Traditioneel: Zijt u daar geweest? Nu: Bent u daar geweest?

Traditioneel: Zijt u zeker? Nu: Bent u zeker?

2. Informeel (voor vrienden, kennissen, enz.)

a. enkelvoud: ge (gij) (bezittelijk voornaamwoord bij gij is “uw”)

Hebt ge (gij) uw boek gevonden?

Zijt ge zeker? Zijt ge daar geweest?

Waart ge zeker?

b. meervoud: gullie/uw

Hebt gullie dat gezien?

Waart gullie daarbij?

Zijt gullie daarbij geweest?

(zoals bij de meervoudsvorm van “u” wordt ook bij “gullie” het werkwoord  in het enkelvoud gehouden)

De Noord-Nederlandse aanspreekvormen zijn:

1. Formeel (beleefdheidsvorm): u (bez.vnw. uw)

a. enkelvoud

Heeft u dat gezien?

Was u daar?

b. meervoud:

Heeft u uw boek gevonden?

Was u daar?

2. Informeel (voor vrienden, kennissen):

je (jij) (bezittelijk vnw. bij jij is jouw)

a. enkelvoud

Heb jij jouw boek gevonden?

b. meervoud:

Hebben jullie het boek gelezen?

Zijn jullie zeker?

Waren jullie daar?

******************

VOORBEELDEN VAN FOUTE ZINNEN:

Hebt gij *jouw boek gevonden? (moet zijn: hebt gij uw boek gevonden?)

Mevrouw, wil *jij de deur openhouden? (formele aanspreekvorm met mevrouw of meneer, gebruik “u” en niet *jij)

Wat wil *je drinken? (beter “u”, want “je” wordt als “onbeleefd” ervaren in België in restaurants, cafés e.d.)

U heeft gezegd, dat u *jouw bankkaart zou meebrengen (moet zijn “dat u uw bankkaart zou meebrengen)

(het bezittelijk voornaamwoord bij de beleefde aanspreekvorm “u” is “uw.” “Je” “jij” en “jouw” zijn informele aanspreekvormen en worden niet gebruikt in formele situaties waarin men klanten in een bank e.d. aanspreekt)

******************

Zowel in Nederland als in Vlaanderen schijnt men dit systeem niet altijd meer te begrijpen, zo weten we uit persoonlijke ervaring.  Nochtans is het simpel: het Zuid Nederlands gebruikt “gij” voor het Noord-Nederlandse “jij.”  Beide landen gebruiken “u” als hoffelijke aanspreekvorm.  Het klopt verder ook niet dat “Vlamingen zelfs u tegen een baby zeggen” zoals men soms wel eens in Nederland zegt.  “Uw” is het bezittelijk voornaamwoord dat zowel bij “gij” als bij “u” hoort. Dus als een moeder tegen een kind zegt “eet uw pap op,” dan is dat géén formele aanspreekvorm maar het juiste bezittelijk voornaamwoord bij gij, want een baby of kind wordt met gij aangesproken. Verder is het ook incorrect te stellen dat “gij” dialect, Verkavelingsvlaams of tussentaal zou zijn. Gij is de traditionele aanspreekvorm voor de tweede persoon informeel die ook tot einde 19de eeuw in Nederland gebruikt werd en ook nog in Noord-Nederlandse boeken tot ver in de 20ste eeuw te vinden is. Zo schreef Van Gogh brieven aan zijn broer waarin hij zijn broer met gij aansprak.  “Jij” is de Noord-Nederlandse (Hollandse) vorm die van latere datum is en die door Multatuli gebezigd werd.

Op het internet kwamen we uitspraken tegen van een Nederlandse onderzoekster die zich ook bezighoudt met het gebruik van “gij” en “jij” in Vlaanderen en die zich afvraagt hoe dat gebruik nu eigenlijk werkt. We helpen graag bij het verklaren: traditioneel gebruikt men in Vlaanderen of Noord België “gij”/ge en u/uw, want jij/je zijn Noord-Nederlands, eigen aan het spraakgebruik in Nederland (nota: in het Limburgs zegt men ook “du” en in het West Vlaams ook  “ghi”/ji, maar in de gedrukte Zuid-Nederlandse standaardtaal werd in gans Vlaanderen “gij” gebruikt. “Gij” is dus niet gelijk aan een “Antwerps-Brabantse” dialectvorm, zoals soms ten onrechte beweerd wordt, maar was tot in de jaren 50-60, en zelfs later, de informele aanspreekvorm in de Zuid-Nederlandse schrijftaal in heel Vlaanderen. Tegenwoordig is het “gij” gebruik beperkt tot de informele spreektaal, ten gevolge van de taalzuiveringscampagnes waarover hieronder en op onze home page meer).

Evenwel is men in de tweede helft van de 20ste eeuw in Vlaanderen aan uiterst strenge taalzuivering beginnen doen. Dus pas in het Vlaanderen van na de Tweede Wereldoorlog is  men begonnen met het invoeren van het Noord-Nederlandse “jij” als informele aanspreekvorm, in het kader van de éénmaking van de Nederlandse taal en taalzuivering. Dat betekent dat het taalbeleid in België erop bedacht is het Zuid Nederlands zoveel mogelijk aan banden te leggen en zogenaamd “ongewenste” Zuid-Nederlandse vormen “weg te zuiveren.” Spijtig genoeg horen daar ook vormen als “ge” en “gij” uit de Zuid-Nederlandse spreektaal toe. Het is dan ook spijtig dat deze belangrijke achtergrond over de taalpolitiek in België ontbreekt in volgende opmerkingen van een onderzoekster in een artikel uit Taalschrift, een tijdschrift van de Nederlandse Taalunie:

"Vlaanderen is tegenwoordig wel een belangrijk onderzoeksgebied van mij.
De ontwikkelingen in het gebruik van de aanspreekvormen in Vlaanderen lijken wel op die in
Nederland, maar ze zijn niet helemaal hetzelfde. Een belangrijk verschil met Nederland is dat in
Vlaanderen niet twee, maar drie aanspreekvormen worden gebruikt: jij, u én gij. Het lijkt erop dat in
Vlaanderen vooral in de (spontane) spreektaal de drie aanspreekvormen willekeurig door elkaar
worden gebruikt: jij, u en gij worden in Vlaanderen gemixt. Dat maakt het observeren van het
gebruik van die voornaamwoorden erg lastig. Op de Belgische televisie zie je regelmatig dat in één
programma dezelfde persoon met zowel u, jij als gij wordt aangesproken. Er lijkt geen enkele logica
achter het gebruik van die drie aanspreekvormen te zitten. Vooral de status van het Vlaamse gij is
mij nog onduidelijk. De ene keer is gij synoniem met jij, de andere keer met u. Heel lastig, maar
natuurlijk ook heel boeiend. Wel blijkt uit mijn onderzoek dat jongeren in Vlaanderen steeds minder
gij zeggen en steeds meer jij.”

(http://taalschrift.org/img/vermaas4.pdf)

Wat de Nederlandse onderzoekster hier stelt, dat er “geen logica” zou zijn en dat Vlamingen de je/gij en u zomaar “willekeurig” door elkaar gebruiken, is niet correct. Niets is minder waar: als de drie vormen door elkaar gebruikt worden, is dat het gevolg van de verwarring die ontstaan is bij sommige Vlamingen onder invloed van het strenge en repressieve taalzuiveringsregime in Vlaanderen. Het is namelijk de bedoeling dat nederlandstalige Belgen langzaam maar zeker dat zogenaamd ouderwetse Zuid-Nederlandse “gij,” ook in hun spreektaal, afschrijven en exclusief overschakelen op het Noord-Nederlandse “jij.” Vandaar dat er in Vlaanderen ook campagnes tegen “gij” gevoerd worden zoals in de media campagnes tegen het zogenaamde “Verkavelingsvlaams.” Die taalzuivering in België heeft een nieuw gezicht gekregen in het Taalunie tijdperk (na 1980), zodat het dan ook niet verwonderlijk is dat de jonge generatie geboren na 1980 het Noord-Nederlands “jij” versterkt is gaan gebruiken (ook geholpen door internet, radio, jongeren programma’s, enz.).  Diezelfde “na 1980 jongeren generatie” is ook op school het Noord-Nederlandse woordje “leuk” aangeleerd, van in de laagste kleuterklasjes en via gedubte kinderprogramma’s, want ook “leuk” kwam voor 1980-1990 zo goed als niet voor in België (men zei “geestig,” “plezant,” “plezierig,” “fijn,” “aangenaam,” “sympathiek” “prettig” enz. maar eigenlijk nooit “leuk”).

Het heeft dan ook weinig zin het gebruik van “gij” en “jij” in Vlaanderen wetenschappelijk te onderzoeken zonder dat de wetenschappelijke studie in kwestie rekening houdt met de traditie van taalzuivering. De bedoeling van de taalpolitiek die gevoerd wordt is namelijk dat het “gij” en “gullie,” zelfs in het gesproken Zuid Nederlands, op termijn zo goed als verdwijnen, niet enkel uit de geschreven taal (wat al gebeurd is), maar ook uit de gesproken taal in België. En precies met die taalpolitiek heeft deze blog serieuze problemen omdat het standpunt van deze blog is dat het Noord en Zuid Nederlands naast elkaar dienen te kunnen bestaan, zonder dat het Zuid Nederlands tot verdwijnen gedoemd is.

Zoals deze website bovendien al meermaals heeft opgemerkt: het woord “taalzuivering” is zo goed als taboe in Nederlandse taalstudies, zoals ook blijkt uit de Nederlandse studie hierboven geciteerd. Zo goed als niemand wil grif toegeven dat er in Vlaanderen tot op de dag van vandaag aan “taalzuivering” gedaan wordt en ook die term”taalzuivering” duikt zelden op in wetenschappelijke studies (tenzij men het  bv. heeft over de periode jaren 50-60).

Verder is deze website “Red het Belgisch Nederlands” niet gekant tegen “jij,”  en is deze website evenmin gekant tegen het Noord Nederlands. Integendeel, deze website wil lobbyen voor de gelijke waardering van Noord en Zuid Nederlands. Daarom heeft deze website kritische vragen bij pogingen van het taalbeleid in België (niet zelden verwoord door Vlaamse representanten van de Taalunie) om zelfs het “gij” uit de Zuid-Nederlandse spreektaal uit te faseren.

De positie van deze website:

laat “gij” bestaan in de Zuid-Nederlandse spreektaal. Dat kan als Vlaamse opiniemakers ophouden met het villifiëren van de Zuid-Nederlandse spreektaal door deze negatief “Verkavelingsvlaams” te noemen. Noord en Zuid Nederlands moeten gewoon naast elkaar kunnen bestaan.  Aan “de Nederlanders,” zoals sommigen wel eens durven te beweren, ligt het zeker niet, want telkens je Nederlanders erop aanspreekt, blijkt dat vele Nederlanders van het Zuid Nederlands houden. De meeste Nederlanders blijken ook niet op de hoogte zijn van de negatieve beeldvorming en de negatieve campagnes die in Vlaanderen tegen de Zuid-Nederlandse spreektaal (“het Verkavelingsvlaams”) en tegen Zuid-Nederlandse woordenschat (“plezant,” “goesting,” “kleedje” “appelsien” enz.) gevoerd worden.

Verschillen tussen Vlaanderen en Nederland in het gebruik van de beleefdheidsvorm “u”

De trend om de informele aanspreekvorm “jij” altijd en overal te gebruiken (en dus iedereen, ook “derden,” ongevraagd te tutoyeren) blijkt afkomstig te zijn uit Nederland.  Maar heel wat Nederlanders klagen er ook over en houden strikt vast aan de hoffelijke aanspreekvorm “u.”   Toch zijn er ook belangrijke culturele verschillen met België.  Meer nog dan in Nederland maken de meeste Nederlandstalige Belgen nog steeds een strikt onderscheid tussen “u” en  de informele aanspreekvormen ”gij” (Zuid Nederlands) en “jij” (Noord Nederlands), precies zoals men ook in Frankrijk en in Duitsland een strikt onderscheid maakt tussen hoffelijke aanspreekvormen en informele aanspreekvormen. Dus  ”u” gebruiken ze om anderen (derden) aan te spreken en “gij” en “jij” worden voorbehouden voor familie, vrienden en kennissen. “A.u.b.” en “dank u” horen bij die hoffelijke aanspreekvorm “u”. Het bezittelijke voornaamwoord dat bij “u” hoort is “uw” (“Heeft u uw bankkaart vergeten?”) en nooit of te nimmer “je/jouw.”

Heel wat nederlandstalige Belgen ervaren de directe aanspreekvorm “je”/”jij” in formele situaties, reclame, gesprekken met bankbedienden, overheidsteksten en tijdschriften, als te direct of zelfs onbeleefd.  Vele teksten van de Vlaamse overheid respecteren dat culturele verschil en spreken de geadresseerde correct met “u” aan.  Maar onder druk van reclame en en een soort marketeers Nederlands, waarin iedereen altijd met “je” aangesproken wordt,  dreigt het onderscheid tussen u en gij/jij te verdwijnen, wat dikwjls als ongewenst door de geadresseerden ervaren wordt. Zolang ministers en andere hooggeplaatsen met “u” dienen geadresseerd te worden, lijkt het niet meer dan normaal dat ook de gewone doorsnee burger het recht heeft door marketeers en co. met “u” aangesproken te worden.   Trouwens, ook vele Nederlanders ergeren zich zeer aan reclameteksten of situaties waaruit de beleefdheidsvorm “u” geschrapt is (sommigen zien het als teken van “verhuftering”).    Wie op Nederlandse autostrades rijdt, weet dat zelfs de verkeersborden op die autostrade de bestuurders met “je” aanspreken ipv met het hoffelijke “u.”

Toch spreken ook heel wat websites van de Nederlandse overheid de burger correct met “u” aan, terwijl we bij de Vlaamse overheid de omgekeerde tendens schijnen te kunnen waarnemen: in Vlaanderen merken we dat websites van de Vlaamse overheid meer en meer op het onhoffelijk aandoende “je” overschakelen (o.i.v. een soort “marketeers Nederlands”?). Dat is merkwaardig omdat de Vlaamse overheid over een taaladviesdienst beschikt (taaltelefoon).  De anti-zwerfvuil campagne van de Vlaamse overheid spreekt de burger correct met “u” aan en gebruikt ook standaard Zuid-Nederlandse woordenschat (zoals “vuilbak” en “proper” ipv het Noord-Nederlandse “schoon”. Schoon heeft in België zijn oorspronkelijke betekenis behouden, die men ook in Nederland gebruikte, en schoon betekent in België dus “esthetische schoonheid.” Mooi is Noord Nederlands en van latere datum dan “schoon”).  Zo luidt de slogan van de campagne: “Zwerfvuil is niet meer van deze tijd. Dank zij u blijft het proper.”  Maar we merken dat op diezelfde website, een incorrect gebruik van “je” voorkomt. Want op de vraag “Is uw buurt al helemaal mee?” volgt “Zoek in je buurt,” wat natuurlijk: “Zoek in uw buurt” dient te zijn (http://www.indevuilbak.be/). We kunnen ons afvragen of deze foute vormen van “je” en het schrappen van het beleefde aanspreekvorm “u” afkomstig zijn van de website designers die deze sites ontwerpen? Zo ja, dan zou het misschien goed zijn als de  taaladviesdienst van de Vlaamse overheid deze fouten zou corrigeren.  Vele Belgische burgers wensen met het hoffelijke “u” en “uw” door de Vlaamse overheid, websites van ministeriële kabinetten, de NMBS, de Lijn en andere diensten aangesproken te worden.  Het correcte gebruik van die aanspreekvorm “u” dreigt te verdwijnen als het “marketeers Nederlands” verder de overhand mag krijgen, zowel in Nederland als in Vlaanderen.

Ruud Hendrickx, Vlaams hoofdredacteur van Van Dale en VRT taaladviseur, zet “gejost” en “gesjareld” in Dikke van Dale

Goed nieuws voor wie zich inzet voor het Belgisch Nederlands of Zuid Nederlands: de Vlaamse hoofdredacteur van Van Dale, Ruud Hendrickx, zal “gejost” en “gesjareld” in de volgende editie van de Dikke Van Dale opnemen. Dat dank zij een brief van twee scholieren, Bram Thienpont en Jill Sonck van het Koninklijk Atheneum Ninove, aan de Van Dale hoofdredacteur.  De studenten moesten 6 maanden wachten op antwoord, maar het woord “jossen” is dank zij de politieke onderhandelingen in het nieuws en in de pers geweest, en krjgt dus nu een plaats in de Dikke Van Dale.  Zo kwam het woord “gejost” in het nieuws toen VRT journalist Lieven Verstraete aan Bart de Wever vroeg of hij zich “gejost” voelde? Bart de Wever zei dat hij niet op die vraag wilde antwoorden omdat het “tussentaal” zou zijn.  Nu blijkt dat Ruud Hendrickx, die ook de huidige VRT taaladviseur is, het bijvoegelijk naamwoord “gejost” in de Dikke van Dale zal zetten. Het zal zeker geen kwaad hebben gekund dat een prominent VRT journalist als Lieven Verstraete het woord “gejost” gebruikte.

Wij zijn opgetogen over deze ontwikkelingen, omdat deze blog “Red het Belgisch Nederlands/ Red het Zuid Nederlands” een lobby is voor de opname van meer Zuid Nederlands in de Van Dale (u vindt trouwens een uitgebreide lijst met typisch Zuid-Nederlandse woordenschat op deze link: https://belned.wordpress.com/belgisch-nederlands-voorbeelden/) We zijn verder ook opgetogen omdat deze blog actie voert tegen negatieve labels als “tussentaal” en “Verkavelingsvlaams.” Toch zitten er nog steeds “addertjes onder het gras.” Het is namelijk zo dat er nu al heel wat “tussentaal” en zelfs “dialectwoorden” in de Dikke van Dale staan. Ja, dat heeft u goed gelezen, het is niet omdat een woord in de Dikke Van Dale staat dat het daarom een AN woord is. Even belangrijk voor deze blog, daarom, is dat méér Zuid-Nederlandse woorden die nu al in de Van Dale staan, erkend worden als zijnde AN of standaardtaal. Er staan namelijk ook heel wat Zuid-Nederlandse woorden in de Dikke van Dale die een “negatief” label krijgen, zodat ze uit de AN spreektaal gehouden worden. Voorbeelden daarvan zijn “kleed” dat in het AN nog steeds door het Noord-Nederlandse “jurk” dient vervangen te worden of “appelsien.” Of denk aan “fier”: dat staat wel in de Van Dale, maar in de geschreven pers wordt het vervangen door “trots” en wordt het duidelijk dat het Zuid-Nederlandse “fier” niet gewenst is in het “echte” “zuivere” AN. Wie dagelijks Belgische kranten leest, weet dat de taalredacties van Vlaamse kranten veel acceptabele Zuid-Nederlandse woorden uit hun kranten houden (denk bv. aan “wenen” dat vervangen wordt door “huilen,” “dikwijls” door “vaak,”  “kwaad” door “boos”), ook al staan die woorden in de Dikke van Dale (bv. kleedje). Dus we zijn nog steeds niet waar we moeten zijn.

Op deze website hebben we uitgebreide discussies gehad met de heer Hendrickx over het Zuid Nederlands of Belgisch Nederlands en de uitsluitingsmechanismen die nog steeds in de Dikke van Dale aan het werk zijn.  Zo schreven we een “open brief” aan Ruud Hendrickx, waarop hij reageerde:

https://belned.wordpress.com/2011/01/26/belgisch-nederlands-open-brief-ruud-hendrickx/

En ook op deze link wisselden we van mening:  https://belned.wordpress.com/2011/02/09/belgisch-nederlands-antwoord-ruud-hendrickx/

Enerzijds is het positief de opname van “gejost” te zien, met dank aan Ruud Hendrickx, maar anderzijds  blijven we via onze blog verder lobbyen bij de Belgische redactie van Van Dale en hopen we dat veel meer Zuid-Nederlandse woorden (kleedje enz.) als standaardtaal erkend zullen worden.

Volledigheidshalve voegen we er ook aan toe dat er in het dagblad de Standaard, een negatieve reactie op de beslissing van Ruud Hendrickx verscheen:

http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=M53C0RSO

Het interview met Ruud Hendrickx en de twee scholieren uit het VRT programma Duizend Zonnen kan u hier zien:

http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/ookdatnog/1.1053943

Het Vlaamse kookboek van Jeroen Meus, gerecenseerd door Onno Kleyn van de Volkskrant

Opschudding in de Nederlands-Belgische taalwereld: Onno Kleyn, de recensent van de Volkskrant, vraagt zich af of het kookboek van VRT kok Jeroen Meus wel geschikt is voor Nederlanders:

“Een goed boek, een goed, degelijk, lekker en verstandig boek, dat is Jeroen Meus’ Dagelijkse Kost. Maar jongens, moest het nu zomaar, hup, de Nederlandse markt op gestuurd worden? In de Originele Versie? Met busseltjes peterselie, platte kaas, koriandergraan, pladijzen, zwarte pens, graanmosterd, toastbrood en grijze garnalen?”

http://www.onnokleyn.nl/smaakvertelling/662-boekbespreking-jeroen-meus-dagelijkse-kost.html

In de Standaard verscheen een reactie van Peter Jacobs:

Kleyn geeft de op snel geldgewin beluste uitgever Van Halewyck ervan langs. Hij heeft het boek ‘gewoon maar’ in Nederland verspreid. Zonder opdruk met de waarschuwing dat het in het Vlaams gesteld is. Want pladijs, amandelpoeder, grijze garnalen en graanmosterd, dat kennen ze in Nederland niet. Dat staat niet in het woordenboek – hun woordenboek. En dat hebben ze niet bij de Albert Heijn. Verder zeurt Kleyn nog wat over de eeuwige verwarring tussen gamba’s en scampi. Ach ach ach, het zal allemaal wel terecht zijn. Ik kan geloven dat niet alle ingrediënten zomaar overal in dezelfde verpakking en onder dezelfde benaming verkrijgbaar zijn. Natuurlijk zijn sommige van Meus’ keukentermen algemeen Belgisch Nederlands, maar dat ze zo exotisch zouden klinken dat ze voor onze taalgenoten moeten vertaald worden, getuigt van arrogante onwil, van een cultuurkloof die zelfs niet meer aan tafel te overbruggen valt.

En Peter Jacobs merkt op dat nederlandstalige Belgen omgekeerd wel de Noord-Nederlandse vertalingen over zich laten komen. Vlamingen kunnen niet anders dan Noord-Nederlandse vertalingen kopen, omdat er nu eenmaal geen andere vertalingen op de markt zijn.

(…)

Wij zijn brave mensen dat wij nooit die talrijke Nederlandse uitgevers van kookboeken aanklagen die in de Vlaamse handel boeken durven te leveren waarin ze bijvoorbeeld grapefruit in plaats van het zoveel mooiere pompelmoes gebruiken. Wij, dat zijn die mensen die ‘hun’ vertalingen van Jamie Oliver, Nigella Lawson en René Redzepi moeten kopen. Die met wat goede wil begrijpen wat amandelfliebertjes zijn. Die weten dat prinsessenbonen ook sperziebonen genoemd worden. Die zich wel iets kunnen voorstellen bij een handappel.

Dat moest me even van het hart. Nu schuif ik het magazine van de Volkskrantterzijde en drink ik met veel goesting mijn pompelmoessap verder op. Schol! En daarmee bedoel ik niet: Pladijs!

http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20110704_029

Peter Jacobs behoort inderdaad tot het slag “brave mensen”, want anders had hij geschreven dat pompelmoes een zoveel schoner woord dan grapefruit is. Om maar even op te merken dat nederlandstalige Belgen al zeer veel water in hun spreekwoordelijke wijn gedaan hebben en al vele Zuid-Nederlandse woorden, zoals het alom gebruikte “schoon,” hebben laten varen voor Noord-Nederlandse woorden zoals “mooi.” Of “zagen” voor het Noord-Nederlandse “zeuren.”

Peter Jacobs klaagt aan wat algemeen geweten is maar waarover zelden of nooit gesproken wordt: het Nederlands in Nederland en Vlaanderen is bij voorkeur Noord Nederlands.  Het Zuid Nederlands, of Belgisch Nederlands, wordt aan de kant geschoven, weggezuiverd, en als er dan toch eens een boek in het Zuid Nederlands verschijnt, valt het “negatief” op vanwege het taalgebruik.

Dat Onno Kleyns recensie “arrogant” of “neerbuigend” zou zijn, klopt evenwel niet. We hebben hier eerder te maken met een historisch gegroeide “taalimperialistische” situatie: die is het resultaat van de beslissing om het Noord Nederlands de norm voor het Nederlands in Nederland en België te maken. Vanzelfsprekend is die beslissing niet, zoals landen als Engeland en Amerika aantonen, want daar bestaan twee vormen van Engels die in woordenschat en zelfs in spelling sterk van elkaar verschillen.  Het is ook aan te nemen dat Nederlands recensent Onno Kleyn uit de lucht komt vallen, na het lezen van deze reacties uit België. Het is dan ook mogelijk dat hij, zoals andere Nederlanders, niet op de hoogte is van de discussies omtrent het Noord- en Zuid Nederlands die nederlandstalige Belgen bezighouden (zie over deze verschillen http://knack.rnews.be/nl/actualiteit/opinie/vrije-tribunes/red-het-zuid-nederlands-bea-hanssen/opinie-1194981043695.htm)

Deze blog Red het Belgisch Nederlands ijvert voor de gelijkwaardige erkenning van het Zuid Nederlands, en waarom niet? Waarom niet erkennen en toegeven dat er twee vormen van Nederlands bestaan, de Noord en de Zuid Nederlandse, naar analogie met het  Brits en het Amerikaans Engels. Nog niet zo lang geleden werd veel van wat Zuid Nederlands is afgeschreven als “dialect,” “fout,” niet “netjes verzorgd,” enz., en gold wat boven de Moerdijk geschreven wordt als norm. Daarin zou een kentering dienen te komen: is het in de 21ste eeuw nog gepast om dergelijke 19de eeuwse modellen op het Zuid Nederlands toe te passen?

Uitgeverij van Halewyck reageert als volgt op Onno Kleyns boekbespreking, meldt het Nieuwsblad

Uitgeverij Van Halewyck legt de bezwaren van Kleyn naast zich neer. In een reactie in Het Laatste Nieuws klinkt het maandag dat er geen vertaling komt. ‘Net zoals Jeroen Meus horen zijn kookboeken authentiek Vlaams te blijven’.