Deze blog ijvert voor een waardering van de culturele verschillen tussen het Noord en het Zuid Nederlands. Beide varianten van de Nederlandse taal zouden gelijkwaardig naast mekaar moeten bestaan, maar in de praktijk blijkt dat het Zuid Nederlands (door Nederlanders ook Vlaams-Nederlands genoemd) niet echt als evenwaardig behandeld wordt. Dat blijkt uit de voorkeurwoordenschat die we in Belgische kranten en andere zakelijke teksten, zoals het nieuws, vinden. En uit schoolboeken, grammatica’s, stijlhandboeken, enz.
Uiteraard is deze website niet gekant tegen Nederlanders of het Noord Nederlands. Dat kan niet genoeg benadrukt worden: we stellen gewoon dat Engelsen even verwonderd zouden zijn als hun nieuwslezers en dagbladen opeens Amerikaanse uitspraak of woordenschat zouden gebruiken. We stellen hier dan ook kritische vragen bij aspecten van het Belgische of Vlaamse taalbeleid dat al enkele generaties actief bepaalde Noord-Nederlandse woorden promoot ten koste van correct of acceptabel Belgisch Nederlands (Vlaams-Nederlands, Zuid Nederlands). Dat brengt op de lange duur het voortbestaan van het Zuid Nederlands in gevaar. We ijveren daarom voor de opname van meer correcte Zuid-Nederlandse woorden (als “kleedje”) in de standaardtaal (AN). M.a.w. we hebben het hier niet over dialect maar de erkenning van en opname van bovengewestelijke Zuid-Nederlandse woorden in de gemeenschappelijke standaardtaal, het AN.
We willen ook aan niemand opleggen welke woordenschat hij/zij al dan niet dient te gebruiken, maar documenteren op deze blog de teloorgang van het Zuid Nederlands en sommige van de historische factoren die daarbij een rol gespeeld hebben, vooral dan de taalzuiverende traditie in België die al generaties lang het Zuid Nederlands wegzuivert. Heel wat Belgische kranten, tijdschriften en media gebruiken dan ook woordenschat die niet echt door nederlandstalige Belgen gebruikt wordt, precies o.i.v. die taalzuiverende traditie.
We geven hieronder enkele voorbeelden van verschillen tussen het Noord en Zuidnederlands, zonder volledig te willen zijn.
Noord-Nederlandse uitspraak: trem ipv tram, plenning ipv planning, plestic ipv plastic, fen ipv fan, gengster ipv gangster; gecresht ipv gecrasht, dossier op z’n Frans uitgesproken: in België rijmt dossier op mier en spreken we de Engelse a- (tram, fan, enz.) als een Engelse a- uit en niet als een Nederlandse e-. Het valt op dat vele Belgische VRT nieuwslezers “plenning” ipv “planning” zeggen, en dus de Noord-Nederlandse uitspraak volgen. Dit is, cultureel gezien voor vele Belgen merkwaardig (en de VRT heeft hierover in het verleden vele vragen en zelfs klachten gekregen), want BBC nieuwslezers, bijvoorbeeld, gebruiken zeker niet de Amerikaanse uitspraak van woorden als “tomato.” Waarom dan deze merkwaardige situatie in België? Antwoord: omdat deze Noord-Nederlandse uitspraak in het verleden door bepaalde Vlaamse taalkundigen en taaladviseurs als enige” juiste” uitspraak is voorgesteld.
Tot slot: het doel van deze blog is de gelijke erkenning van het Noord en het Zuid Nederlands, naar het model van het Brits en Amerikaans Engels, twee taalvarianten die even zeer van elkaar verschillen, maar toch ongehinderd naast mekaar mogen bestaan.
Voorbeelden van Belgisch-Nederlandse woordenschat:
We geven hier maar enkele voorbeelden, maar er zijn duizenden verschillen. Sommige van de Zuid-Nederlandse woorden zijn al op weg te verdwijnen of zijn bijna met succes “afgeleerd”:
Noord-Nederlandse woorden en hun Zuid-Nederlandse equivalenten:
aardig: aardig betekent in België “eigenaardig,” aardige mensen zijn dan “eigenaardige mensen”, in het Belg.N. is het “vriendelijke, sympathieke of aangename mensen”. Het Noord-Nederlandse gebruik van “aardig” in uitdrukkingen als “er is aardig wat volk” is in het Zuid Nederlands “er is nogal wat volk.”
eng (heeft in België enkel de betekenis van “smal” of “nauw”, in het Belg. N. is het Noord-Nederlands “eng” gelijk aan “akelig”)
in het Noord-Nederlands is al gauw iets “leuk,” in het Belg.N. zijn er meer schakeringen, die uitgedrukt worden door woorden als prettig, plezant, geestig, leutig, fijn, plezierig, aangenaam, tof, enz.. O.i.v. taalzuivering en de daarbij behorende promotie van Noord-Nederlandse woorden (in schoolboeken Nederlands, jongerenprogramma’s, enz.) komt het woordje “leuk” steeds meer voor in Vlaanderen. Maar toch wordt het door velen nog ervaren als kinder-of jongerentaal (vergelijkbaar met “kei-“-taal, als in “keimooi” of “keischoon”). Verder is het zo dat het Nederlandse taalbeleid in België (niet zelden gevoerd in naam van de Taalunie) “plezant” als géén AN bestempelt, maar het Noord-Nederlandse equivalent ‘leuk’ wél, wat de verdere marginalisering van de Zuid-Nederlandse woorden “plezant,” “leutig” en “geestig” in de hand werkt.
het Noord-Nederlandse woord jurk wordt zo goed als niet gebruikt in België (tenzij o.i.v. taalzuivering, in kranten en weekbladen bijvoorbeeld). Het woord “jurk” bestaat niet in het Zuid Nederlands. In het Belg. N. zegt men kleed; het woord “kleed” werd trouwens ook in Nederland gebruikt voor het van latere datum “jurk” daar in de mode kwam; het Noord-Nederlandse overdrachtelijke gebruik van “kleed” enkel en alleen voor “vloerkleed” is ook van latere datum. In België zegt men tapijt.
mooi (Belg. N. schoon; ook in Nederland werd “schoon” in deze betekenis gebruikt tot ver in de twintigste eeuw), moois (Belg. N. schoons), schoon (Belg. N. proper): het woord “schoon” (van “schoonheid”) was van in den beginne het gangbare Nederlandse “standaard”woord om esthetische schoonheid uit te drukken, in de hele Nederlanden. “Mooi” is van latere datum, maar omdat mooi Noord-Nederlands is, en de norm van het AN (het vroegere ABN) historisch gezocht wordt in het Noord Nederlands, wordt/werd “schoon” in België tot “dialect” “gewestelijk” of “spreektaal” gedevalueerd. Er wordt dikwijls ten onrechte en foutief beweerd dat schoon een “plat” “Vlaams” dialectwoord zou zijn, wat het in géén geval is. Proper is het gebruikelijke Belg.N. woord om het Noord-Nederlandse schoon weer te geven en de activiteit wordt uitgedrukt door de werkwoorden kuisen en poetsen. Het Noord-Nederlandse werkwoord “schoonmaken” wordt in België zo goed als niet gebruikt, want schoon heeft in het Belg.N. een esthetische betekenis. Als u het woord “schoonmaken” in de betekenis van proper in België (bv. in kranten) toch aantreft, is dat onder invloed van het strenge taalzuiverende regime, waarover u meer uitleg vindt op de home page van deze blog.
verbaasd/verbazend: in het Zuid Nederlands eerder verwonderd /verwonderlijk, “dat verwondert mij” “dat is verwonderlijk!” “Ik ben verwonderd over die uitspraak.” enz.
flat en flatgebouw: deze woorden worden weinig of niet gebruikt in België (tenzij bv. door journalisten die de taalzuiverende huisstijl van hun dagblad of omroep dienen te volgen); het Zuid-Nederlandse woord is appartement (en appartementsgebouw). Als “flat” dan toch gebruikt wordt, dan wordt het zoals in het Engels uitgesproken, met een “a,” en niet met een “e.”
huilen: in België gebruikt men huilen in uitdrukkingen als “huilende wolven” of “de wind huilt.” Voor mensen gebruikt men “wenen” of “schreien.” Onder invloed van taalzuivering staat in de meeste Belgische kranten “huilen,” maar het gebruikelijke Zuid-Nederlandse woord is “wenen.”
“aaien”: het Noord-Nederlandse woord “aaien” heet in België “strelen,” het Zuid-Nederlandse synoniem voor aaien: een hond, kat strelen. ‘Aaibaar’ is ‘streelbaar.’
“boos” is in het Zuid Nederlands “kwaad.” “ik ben kwaad” is in België dus het synoniem van het Noord-Nederlandse “ik ben boos”. Om versterking uit te drukken zegt men in België gewoon “ik ben heel/zeer kwaad,” “razend,” of “woedend.
heel: in Zuid Nederlands gebruikt men ook “gans” (bv. de ganse klas) en “zeer” (bv. ik ben zeer goedgezind).
regenjas, winterjas, jas, jassen: Zuid-Nederlands regenmantel, wintermantel, mantel, mantels. De Noord-Nederlandse uitdrukking “iets in een nieuw jasje steken” is in het Zuid Nederlands “iets in een nieuw kleedje steken”
“stakker of stakkerd: Zuid-Nederlands “sukkelaar”
“praten” is in het Zuid Nederlands “spreken.” In België spreekt men met iemand, spreekt men Nederlands; in Nederland praat men met iemand, praat men Nederlands. O.i.v. de standaardisering van het Nederlands komt “praten” nu meer en meer voor in België.
“een praatje” is in het Zuid Nederlands “een babbeltje”
“heus” is in het Zuid Nederlands “echt”: bv. “een heuse winter” is dan “een echte winter”. “Heus?” is “Echt waar?”
“het journaal” is in het Zuid Nederlands gewoon “het nieuws”
vaak: in het Zuid Nederlands ook “dikwijls.”
jammer: in het Zuid Nederlands ook “spijtig.” “Ik vind dat spijtig.” “Ja, spijtig!”
bof: de besmettelijke kinderziekte “bof” heet in het Belgisch-Nederlands dikoor.
zin (Belg.N. goesting), belazeren (Belg.N. bedotten, bedriegen), zeuren/zaniken (Belg.N. zagen), jumper (Belg.N. trui), huilen (Belg.N. wenen, schreien), jammer (Belg.N. spijtig), boos (Belg.N. kwaad), zoen (Belg. N. kus), de deur is dicht (Belg. N. de deur is toe), juf, (Belg. N. juffrouw), iemand in de maling nemen (Belg. N. iemand bij de neus nemen), slager (Belg. N. beenhouwer), niemand maalt erom (Belg. N. niemand geeft erom), vaat (Belg.N. afwas), vaatwasmachine (Belg. N. afwasmachine), bruidsjurk (Belg.N. trouwkleed, bruidskleed), bontjas (Belg. N. pelsmantel), vaak (Belg. N. dikwijls), sinaasappel, sinaasappelsap (Belg. N. appelsien, appelsiensap), ui (Belg. N. ajuin), prei (Belg. N. porei), fruitsap, aaien (Belg.N. strelen, bv. een hond of kat strelen), lopen (Belg. N. gaan), nou (Belg.N. nu, welnu), tasje (Belg. N. zakje)
Basisschool heet in het Belgisch Nederlands eigenlijk: de lagere school. Leerjaar is in het Zuid Nederlands ook studiejaar. Het eerste studiejaar op de lagere school.
Op volgende Noord-Nederlandse website staat te lezen dat “ajuin” het Vlaamse woord is voor ui: http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/ajuin Dat is markant, omdat een Nederlandse website het bestaansrecht van zo’n Zuid-Nederlands woord als ajuin erkent, terwijl taalzuiverende websites in België bijna alles in het werk stellen om zulke woordenschat uit het Standaardnederlands te weren. Eens te meer is duidelijk dat de meeste Nederlanders helemaal niets tegen het Zuid Nederlands hebben, en eens te meer kunnen we de vraag stellen waarom dan Vlaamse vertegenwoordigers van het Nederlandse taalbeleid in België zo dikwijls o.i. acceptabele Zuid-Nederlandse woordenschat relegeren tot in de standaardtaal te vermijden dialect?
jarig zijn: in België zeggen we ”verjaren,” naar analogie met het woord “verjaardag.” Dus “hij/zij verjaart,” verwant aan het AN woord verjaardag.
Andere Zuid-Nederlandse uitdrukkingen en kenmerken die op culturele verschillen met Nederland wijzen:
Nederlandstalige Belgen maken meestal een strikt onderscheid tussen de beleefdheidsvorm “u” en informele aanspreekvormen zoals het Zuid-Nederlandse”gij” en Noord-Nederlandse “jij.” Het overmatige gebruik van je/jij, altijd en overal (zoals in Nederland), wordt als “te direct” en zelfs als “onbeleefd” ervaren. Tegelijk dient opgemerkt dat in Nederland de meeste websites van de Nederlandse overheid de beleefde aanspreekvorm “u” wel gebruiken, terwijl dat minder en minder het geval is op websites van de Vlaamse overheid. Niet te onderschatten is verder de invloed van wat we marketeers Nederlands zouden willen noemen: in de reclamewerld is bijna altijd iedereen gewoon “jij.” Zolang evenwel ministers en andere hooggeplaatsen met “u” dienen geadresseerd te worden, lijkt het niet meer dan normaal dat ook de gewone doorsnee burger het recht heeft door marketeers en co. met “u” aangesproken te worden. Ook vele Nederlanders ergeren zich aan overheidsteksten of reclame teksten waaruit de beleefdheidsvorm “u” geschrapt is (zie ook volgende link: https://belned.wordpress.com/2011/06/06/nmbs-reclame-over-toffe-botten-en-bommas-of-zuid-nederlands-in-vlaamse-reclame/)
Meer Zuid-Nederlandse woordenschat:
flemen (vleien), de grijste (=de grijsheid), de pennenzak (het woord etui wordt in België niet gebruikt), boekentas, mantel, een bos bloemen, iets bijhebben (bv. heeft u uw boek bij?), pompelmoes (N.N. grapefruit), pladijs (N.N. schol), prinsessenbonen (sperciebonen), babbelen (informeel met anderen spreken), enkele jaren terug (i.p.v. enkele jaren geleden), het venster is toe (i.p.v. het venster is dicht), de touter, touteren (schommel, schommelen), asse: Zuid-Nederlands zelfstandig naamwoord voor “as”; “gebeurlijke ongevalle”n (eventuele of mogelijke ongevallen): “gebeurlijk” is afgeleid van het werkwoord “gebeuren”; “carnaval” is in het Zuid Nederlands en dus niet enkel in het Limburgs “vastenavond.”
“Verhollandsing” van de uitspraak van tram door VRT nieuwsdienst, VRT taalnet en in VRTtaal (“VRT-Nederlands,” “Nieuwsnederlands”):
De Belgische uitspraak van tram is tram, niet trem zoals in Nederland. Maar de VRT nieuwslezers op de nationale omroep zeggen meestal trem. De VRT krijgt veel commentaar en zelfs klachten over deze zogenaamd “Hollandse” uitspraak van tram, maar ondanks de reacties van het publiek is op de datum van dit schrijven, 2010, nog niet echt veel veranderd. Ruud Hendrickx, VRT taaladviseur en Vlaams hoofdredacteur van Van Dale, zegt op VRT taalnet het volgende: “Geduldig leg ik aan iedere klager uit dat tram eigenlijk een Engels woord is – jazeker, het is een verkorting van tramway – en dat die oorspronkelijke uitspraak in Nederland bewaard is.” Het probleem bij deze uitleg is evenwel dat de Engelse uitspraak van tram tram is, en dus niet trem. Een Engelse a klank lijkt op een Nederlandse a klank, en zeker niet op een Nederlandse e klank. Cat in het Engels lijkt dus qua uitspraak op het Nederlandse woord kat, en niet op ket. Vanzelfsprekend is er niks op tegen dat Nederlanders verkiezen trem i.p.v. tram te zeggen of cet i.p.v. cat. Maar toch is en blijft het merkwaardig dat sommige Belgische taalkundigen en ook de VRT nieuwsdienst de Noord-Nederlandse uitspraak volgen, terwijl de Belgische uitspraak dichter bij het Engels ligt. Zoals hierboven gezegd, het zou even merkwaardig zijn als Britse nieuwslezers opeens “tomato” en tal van andere woorden op zijn Amerikaans zouden uitspreken.
Meer over Belgisch of Zuid Nederlands weten?
Bezoek dan de home pagina van deze blog: https://belned.wordpress.com/
En lees het opiniestuk in het Belgische weekblad Knack, “Red het Zuid Nederlands,” dat het best de doelstellingen van deze blog verwoordt:
RED HET BELGISCHNEDERLANDS RED HET ZUID NEDERLANDS 